Ráðunautafundur - 15.02.2000, Qupperneq 299

291
RflBUNfiUTAFUNDUR 2000
Verktaka og samnýting véla í búrekstri
Bjami Guðmimdsson
°g
Baldur Helgi Benjamínsson
Landbúnaöarháskólanum á Hvannevri
INNGANGUR
Hlutur véla og tækja við búrekstur er mikill. Af eignum meðalbús búreikninga árið 1998 voru
vélamar 21%: hlutur þeirra í heildarafskriftum var 51%; í fjárfestingum var hlutur vélanna
62% og 13% i breytilegum kostnaði (Hagþjónusta landbúnaðarins 1998). Bændur leita ýmissa
leiða til þess að draga úr búvélakostnaðinum. í aðalatriðum felast þær í tvennu: að gæta hófs í
vélakaupum og að nýta sem best þær vélar sem keyptar em. I þessu erindi verður einkum
fjallað um nýtingu vélanna og það hvemig draga megi úr kostnaði búanna vegna vélahalds.
VÉLVÆÐING BÚANNA
Aldarþróun bútækninnar hefur einkennst af stöðugri afkastaaukningu hinna ýmsu vinnuvéla.
Hefur hún haldist í hendur við árvaxandi afl dráttarvéla, svo og umbætur í hönnun og vinnu-
lagi vélanna. Sennilega hefur meðalbústækkun hérlendis síðustu árin ekki haldið í við afkasta-
aukningu búvélaflotans. Alvörumál, ef svo er, því þá hefur safnast upp vannýtt fjárfesting.
Rannsókn á notkun og kostnaði við heyvinnuvélar, byggð á gögnum frá árinu 1996, benti til
að svo væri (Daði Már Kristófersson og Bjami Guðmundsson 1998).
Við vélvæðingu er hugtakið kjörtímakostnaður mikilvæg viðmiðun. Kostnaðurinn -
beinn og óbeinn - sem hlýst af drætti verks er veginn á móti þeim kostnaði sem leggja þarf í
til þess að flýta verkinu (sjá m.a. Witney 1988). Búverk em misháð tíma: þau eiga sér mis-
glöggan kjörtíma. Athugun Eiríks Blöndal (1998) benti til þess að kjörtímakostnaður við hey-
skap hérlendis sé ekki líklegur til þess að réttlæta umtalsverða viðbót fjárfestinga í afkasta-
getu heyvinnuvéla. Þetta er mikilvægt íhugunarefni í ljósi þess að mestur hluti fjárfestinga í
búvélum er tengdur heyöflun.
Sakir þess hve árlegur nýtingartími flestra búvéla er skammur munar mjög um fasta
kostnaðinn í fari þeirra - dæmi em um að hann sé til muna meiri en reksturskostnaðurinn.
Ákvörðunin um kaup vegur því oft(-ast) þyngra í búvélakostnaðinum en það hvernig vélin er
notuð. Dæmi um það má raunar sjá í niðurstöðum búreikninga (Hagþjónusta landbúnaðarins
1998), þar sem fram kemur að rekstur búvéla svaraði til 44% vélaafskrifta á kúabúum en 56%
á sauðfjárbúum.
Tölulega verður ekki annað greint en að bændur séu að auka vélastól sinn - sé miðað við
hlutfallið á milli fjárfestinga í búvélum og afskrifta af þeim, sjá 1. mynd. Á árinu 1998 virðast
kúabændur þó hafa hægt á fjárfestingum sínum, ef marka má búreikninga.
Ekki er óeðlilegt að hlutfallið fjárfesting/afskriftir vaxi sé til dæmis verið að auka vél-
væðingu til vinnuspamaðar eða skipta á vélum og byggingum eða annarri framleiðsluaðstöðu.
Sama á raunar við ef verið er að bæta vinnuöryggi eða -þægindi. Vissa þarf aðeins að vera
fyrir því að féð, sem fest er, skili eiganda sínum arði með ásættanlegum hætti - beinum eða
óbeinum.