Morgunblaðið - 01.02.2018, Blaðsíða 49

49
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. FEBRÚAR 2018
Reykjavík Að mörgu er að huga á veitingastöðum í miðborginni þessi misserin. Ólöf Ýr Friðriksdóttir, þjónn á Nostra í Kjörgarði, sér til þess að gluggar staðarins séu glansandi fínir.
Eggert
Eitt fyrsta upp-
sláttarrit um ein-
staklinga hérlendis
bar heitið Hver er
maðurinn og kom út
árið 1944. Höfundur
þess og „skrásetjari“
var Brynleifur Tobías-
son, menntaskóla-
kennari og bindindis-
frömuður. Margir
rýndu að vonum í bók
þessa og þóttust sjá að höfundurinn
hefði ætlað sjálfum sér meira rými í
ritinu en flestum öðrum hlotnaðist.
Þar mátti m.a. lesa: „Kosinn fulltrúi
Stórstúku Ísl. á Hástúkuþing í
Stokkhólmi 1930 og í Helsingfors
1940, en fór hvorugt skipti.“ Þessi
fróðleikur um lífshlaup skrásetj-
arans kom mér í hug undir tíðum
fréttum síðustu viku um árlega ráð-
stefnu World Economic Forum í
Davos í Sviss, þar sem m.a. komu
við sögu Modi hinn indverski og
Trump forseti Bandaríkjanna. Svo
vildi til að haustið 1981 fékk ég boð
um að koma á slíka ráðstefnu í Da-
vos í janúar 1982 „en fór ekki“!
Ástæðan var stíf fundarhöld um
málefni Alusisse og krafan um
hækkun orkuverðs til Landsvirkj-
unar vegna Ísal. Það mál byggði
m.a. á afhjúpun iðnaðarráðuneytis-
ins í árslok 1980 á bók-
haldsbrellum Alu-
suisse sem brátt fékk
sess í sögunni undir
heitinu „hækkun í
hafi“.
„Hækkun í
hafi“ sem milli-
verðlagning
Hér verða ekki rak-
in átökin við Alusuisse
út af hækkun í hafi
sem voru umdeild hér
innanlands, að ekki sé
talað um bolabrögð svissneska auð-
hringsins. Aðeins skal minnt á að
staðfesta og rök íslenzkra stjórn-
valda leiddu til þess að raf-
orkusamningurinn við Ísal fékkst
endurskoðaður og Alusuisse féllst á
meira en tvöföldun á raforkuverði
til Landsvirkjunar. Skipti sú breyt-
ing sköpum fyrir fjárhagsstöðu
Landsvirkjunar næstu áratugi. Síð-
an hefur milliverðlagning (e. trans-
fer pricing) orðið æ fyrirferðar-
meira viðfangsefni ríkja og skatt-
yfirvalda í glímunni við alþjóðlegt
auðvald eins og það birtist í risa-
vöxnum fjármálasamsteypum sem
leita allra leiða til að auka sinn hlut.
Jafnvel í Davos var minnst á bar-
áttuna gegn milliverðlagningu sem
varpi skugga á alþjóðavæðingu fjár-
málalífsins. Samningar íslenskra
stjórnvalda undanfarna áratugi við
erlend stóriðjufyrirtæki hafa oft
verið gagnrýndir, m.a. vegna af-
sláttar frá almennum skatta-
ákvæðum. Það var tímabært skref
af hálfu ríkisskattstjóra sl. haust að
setja upp sérstakt teymi um milli-
verðlagningu og tryggja aðild að
upplýsingagrunninum ORBIS sem
geymir upplýsingar um allt að 250
milljónir fyrirtækja. Ekki kæmi á
óvart að „hækkun í hafi“ sé enn
ómældur liður í gróða erlendra fjár-
festa hérlendis.
Vegið að fullveldi gegnum
EES-samninginn
Allt frá því EES-samningurinn
var í undirbúningi upp úr 1990 hafa
staðið deilur um hvort hann stand-
ist ákvæði íslensku stjórnarskrár-
innar um fullveldi. Enn er að bæt-
ast í þann sarp með tilskipunum
framkvæmdastjórnar ESB um sér-
stakt Orkusamband ESB (EU
Energy Union) sem gilda skuli
innan Evrópska efnahagssvæðisins.
(Sjá reglugerð ESB nr. 713/2009
um Samstarfsstofnun eftirlitsaðila á
orkumarkaði, tekin upp í EES-
samninginn 5. maí 2017). Um þetta
standa nú harðar pólitískar deilur í
Noregi, m.a. milli stjórnar og
stjórnarandstöðu. Hljótt hefur verið
um þetta mál hérlendis en búist er
við að viðkomandi tilskipanir berist
Alþingi áður langt um líður. Um er
að ræða texta upp á meira en eitt-
þúsund blaðsíður með ákvæðum um
flesta þætti orkumála, þar á meðal
um hvernig orkustjórn hvers ríkis
skuli lúta yfirþjóðlegu valdi Orku-
sambands ESB. Norskur raforku-
markaður er þegar tengdur við
EBS-svæðið með mörgum flutn-
ingslínum og er staða hans að því
leyti ólík Íslandi enn sem komið er.
Sérstök ESB-skrifstofa sem ber
nafnið ACER á að samræma að-
gerðir og leita staðfestingar Eftir-
litsstofnunar EFTA (ESA) á
ákvörðunum. Í ACER væru Nor-
egur og Ísland aðeins með áheyrn
en án atkvæðisréttar. Stofnuð yrði
sérstök stjórnsýslustofnun frá
ACER hérlendis, óháð innlendu
boðvaldi. Hér er um skýr og ótví-
ræð inngrip í fullveldisrétt viðkom-
andi ríkja að ræða. Í Noregi sýna
skoðanakannanir mikla andstöðu al-
mennings við aðild að þessu kerfi
og stuðning við kröfuna um að
ákvarðanir þurfi að lágmarki sam-
þykki ¾ hluta þingmanna á Stór-
þinginu. Því verður ekki trúað að á
Alþingi sé meirihluti fyrir slíkri
íhlutun yfirþjóðlegs valds um með-
ferð og stjórnun orkuauðlinda
landsins.
Loftslagsstefna og
Parísarsamkomulagið
Loftslagsmál virðast hafa fengið
lítið rúm í Davos, enda áhyggjur af
þeim í andstöðu við bjartsýni
margra út af háum markaðsvísum,
ekki síst í Bandaríkjunum eftir
skattalækkanir Trumps á fyrirtæki.
Fátt lýsir betur þeirri blindgötu
sem umhverfismálin hafa ratað í að-
eins tveimur árum eftir óskuldbind-
andi samkomulag í París sem Ís-
land staðfesti fyrir sitt leyti haustið
2016. Loftslagsráð sem hérlend
stjórnvöld boða að sett verði á lagg-
irnar fær ljótar tölur í arf. Losun á
mann hérlendis var árið 2015 um
26% hærri en 1990 og stefnir að
óbreyttu í himinhæðir. Markmiðið
um 40% samdrátt í losun gróður-
húsalofts hérlendis árið 2030 frá því
sem var 1990 jafngildir kraftaverki,
hvað þá að „stefna að kolefnishlut-
lausu Íslandi í síðasta lagi 2040“
eins og stendur í nýjasta stjórnar-
sáttmála. Til að þetta fái staðist má
ekki bíða morgundagsins með að
hefjast handa.
Eftir Hjörleif
Guttormsson » Allt frá því EES-samningurinn var í
undirbúningi hafa staðið
deilur um hvort hann
standist ákvæði stjórnar-
skrárinnar. Enn er að
bætast í þann sarp.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Milliverðlagning, orkumálin,
fullveldisréttur og loftslagsvernd