Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2017, Blaðsíða 67

66
menntafólk, aðallega karlar, en jafnframt nokkrar konur, sem höfðu kynnst
alþjóðlegum kommúnisma í Skandinavíu og annars staðar í Evrópu, eink-
um Þýskalandi. Fljótlega komust Íslendingarnir í samband við miðstöð
hreyfingarinnar í Moskvu og þar með höfðu þau myndað tengsl sem
teygðu sig um allan heim.
Kommúnistahreyfingin var þverþjóðleg hreyfing sem byggði á þeirri
hugmynd að miðpunktur hennar lægi hinum megin við hafið og það má
gera ráð fyrir að einmitt sú hugmynd hafi hrifið marga til fylgis við komm-
únismann. Einhverjir hafi sem sagt ákveðið að fylkja liði með hreyfingu
sem fól í sér fyrirheit um betri heim, óháð því hvaða merkingu hún gæti
haft fyrir íslenskt samfélag og íslenskt verkafólk. Í orðræðu kommúnista
má finna mýmörg dæmi sem benda í þá átt. Þegar Andrés Straumland
bauð sig fram fyrir Kommúnistaflokkinn í Barðastrandarsýslu á fjórða ára-
tugnum sendi hann til að mynda kjósendum á Patreksfirði bréf með þeim
skilaboðum að það væri óhrekjanleg staðreynd að sósíaldemókratar „allra
landa“ væru höfuðstoð hins borgaralega þjóðfélags og að stórum hluta til
ábyrgir fyrir uppgangi fasismans í heiminum.60 Alþjóðlegt samhengi bar-
áttunnar fékk þar meira vægi en aðstæður kjósenda á Patreksfirði.
Hér hefur hins vegar verið lögð áhersla á að skoða gagnvirk áhrif
þverþjóðlegrar kommúnistahreyfingar annars vegar en íslenskra aðstæðna
og stjórnmálamenningar hins vegar. Um leið hefur verið gengið út frá
því að árangur þeirra sem stóðu fyrir útflutningi kommúnismans frá
Sovétríkjunum hafi að miklu leyti ráðist af því hvort þeir tóku mið af
aðstæðum á heimaslóðum. Þeir kommúnistar sem hafi lagt sig eftir að
bræða stjórnmálamenningu alþjóðlegrar kommúnistahreyfingar saman við
stjórnmálamenningu heima fyrir hafi með öðrum orðum verið líklegri
til að byggja upp öfluga kommúnistahreyfingu en hinir sem sem fluttu
kommúnismann inn hráan og án aðlögunar.
Þegar bolsévikar gerðu byltingu í Rússlandi voru aðstæður á Íslandi
um margt sérstæðar. Hér var ekki hefð fyrir róttæku sósíalísku andófi og
því var kommúnistahreyfingin svo gott sem reist frá grunni. Það kann að
hafa átt sinn þátt í því að fyrstu tilraunir til þess að flytja kommúnismann
til Íslands einkenndust af hálfkæringi. Þó var jarðvegurinn á Íslandi að því
leytinu til móttækilegur, að hér, eins og annars staðar, bjó fátækt fólk sem
skynjaði sig utanveltu í samfélaginu. Loforð um gerbyltingu samfélagsins
gat því höfðað til þeirra sem voru ósáttir við stöðu sína og aðstæður.
60 ÞÍ. SV. Gögn Andrésar Straumland. 1/1, 1.
RagnheiðuR KRistJÁnsdÓttiR