Saga - 2010, Blaðsíða 15

Hverjar eru sögulegar rætur
26. greinar íslensku stjórnarskrárinnar?
Sérfræðingar svara Ragnheiði kristjánsdóttur
Spurning Sögu vorið 2010 varðar umdeilda grein stjórnarskrárinnar
sem hljóðar svo:
ef Alþingi hefur samþykkt lagafrumvarp, skal það lagt fyrir
forseta lýðveldisins til staðfestingar eigi síðar en tveim vikum
eftir að það var samþykkt, og veitir staðfestingin því lagagildi.
Nú synjar forseti lagafrumvarpi staðfestingar, og fær það þó
engu að síður lagagildi, en leggja skal það þá svo fljótt sem
kostur er undir atkvæði allra kosningarbærra manna í landinu
til samþykktar eða synjunar með leynilegri atkvæða greiðslu.
Lögin falla úr gildi, ef samþykkis er synjað, en ella halda þau
gildi sínu.
Greinin kom inn í stjórnarskrána við stofnun lýðveldis árið 1944 og
í stað eldra ákvæðis um neitunarvald konungs. en hvernig tengist
þessi grein öðrum þáttum í íslenskri stjórnskipun og hvernig hefur
hún verið túlkuð í tímans rás? Hver eru tengsl hennar við fyrra
ákvæði um neitunarvald konungs og hvers vegna var því breytt árið
1944? Hvaðan kemur hugmyndin um að forseti geti vísað lögum í
þjóðaratkvæði? Á hún sér einhverja hliðstæðu í stjórnarskrám ann-
arra ríkja? Sáu menn fyrir sér að forseti mundi beita þessu ákvæði
og ef svo er, hvernig? Hvort var því ætlað að setja valdi forseta
skorður eða auka það? er ákvæðinu nógu haganlega fyrir komið í
stjórnarskránni? og hvað segja fræðimenn um þá skoðun, sem oft
hefur komið fram í máli núverandi forseta, að Ísland sé einhvers
konar vagga beins lýðræðis í heiminum?
Niðurstaða þeirra sérfræðinga sem hér skrifa er að mörgu leyti
samhljóða. Þeir virðast sammála um að skilja breytingu Alþingis á
greininni árið 1944 sem svo að þar hafi dauður lagabókstafur (gamla
greinin um neitunarvald konungs) verið endurlífgaður sem neitunar -
vald forseta en nú með ákveðnum takmörkunum eða öryggisventl-
Saga XLVII:2 (2009), bls. 15–60.
S P U R N I N G S Ö G U
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:53 Page 15