Saga - 2010, Blaðsíða 59

inu komið stuðlar hún fremur að sáttum og málamiðlunum við
meðferð mála á þingi. Það er mikilvægur þáttur í virku lýðræðis-
skipulagi.
Það veikir stjórnskipunina að annar hluti framkvæmdarvaldsins
getur synjað lögum staðfestingar meðan hinn hlutinn er skuldbund -
inn eftir reglum þingræðisins að staðfesta þau. Af sjálfu leiðir að það
er til marks um ruglandi en ekki stjórnfestu þegar þjóð höfðingi talar
gegn eigin ríkisstjórn. Sérstaklega getur þessi staða verið alvarleg
þegar klofningurinn beinist að öðrum þjóðum.
Staðfestingarsynjun forseta hefur tvívegis valdið pólitísku upp-
námi. Í hvorugt skiptið hefur þjóðin þó fengið að ráða því málefni
sem um var að tefla til endanlegra lykta. Lögin voru felld úr gildi í
fyrra sinnið, en samningurinn sem síðari lögin snerust um var í
reynd tekinn út af borðinu áður en til atkvæðagreiðslu kom. Hefði
málskotsréttur verið í höndum minnihluta þingmanna má telja lík-
legt að í bæði skiptin hefði ríkisstjórn staðið á annan veg að undir -
búningi og málsmeðferð áður en til lokaafgreiðslu á Alþingi kom.
Forseti hefur í þau tvö skipti sem hann hefur synjað lögum
staðfestingar tekið þá ákvörðun utan ríkisráðs. Í síðara tilvikinu bar
ráðherra lögin upp í ríkisráði og lagði þau þar fyrir forseta til
afgreiðslu. Telja verður vafalaust að ákvörðun forseta um synjun
utan ríkisráðs hafi í því falli verið tekin með stjórnskipulega ólög-
mætum hætti. Forsætisráðherra ber eftir stjórnarskránni ábyrgð á
þeim mistökum.
engar heimildir eru fyrir því að lýðræðisumbætur hafi verið
markmiðið með þeirri ákvörðun að láta staðfestingarsynjun forseta
leiða til þjóðaratkvæðagreiðslu. einstaka fræðimenn hafa þó haldið
því fram. Hafi svo verið má ljóst vera að mönnum voru í því falli í
meira lagi mislagðar hendur.
Vilji menn veita framkvæmdarvaldinu sjálfstætt umboð með því
að kjósa það sérstaklega, eins og í Bandaríkjunum, er það annað
viðfangsefni. Þá hverfa menn frá þingræðisreglunni. engar lýð -
ræðis umbætur felast í því að hræra þessum tveimur mismunandi
stjórnskipunarreglum saman. Það horfir einungis til óskýrleika og
óskilvirkni.
Niðurstaðan er þessi: Sú efnislega breyting sem gerð var á 26. gr.
stjórnarskrárinnar 1944 var vanhugsuð. Hún var einfaldlega mis-
heppnuð leið til að sneiða hjá þeim höfuðgalla að staðfesting forseta
og ráðherra á lögum heyrir ekki aðeins til liðnum tíma heldur öðru
stjórnfyrirkomulagi.
hverjar eru sögulegar rætur 26. greinar …? 59
Saga vor 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 11.5.2010 12:53 Page 59