Breiðfirðingur - 01.05.2018, Side 72

BREIÐFIRÐINGUR72
ferð hans um landið. Jón Þorleifsson virðist þó ekki hafa verið búinn að senda
nafna sínum neitt, þegar hann andaðist aðeins 35 ára gamall árið 1860. Hann
skrifar Jóni Árnasyni 11. ágúst 1859 fáum mánuðum áður en hann deyr (NKS
3010, 4to, askja 35):
Ekki sendi ég þér enn neitt af fornfræði. Ég hef kastað upp dálitlu, en er eigi búinn
að ganga frá því.
Hann hafði hinsvegar ánafnað Jóni Árnasyni öll handrit sín, og þannig hafa
varðveist tvær dulrænar sögur sem skráðar voru af honum, tröllasagan Gullbrá og
Skeggi í Hvammi og álfasagan Tungustapi.
Nú er þess að geta, að Jón þessi Þorleifsson orti talsvert af ljóðum. Hann var
líka byrjaður að skrifa skáldsögu, og var búinn með um 60 blaðsíður, þegar hann
lést. Þetta sögubrot er næst að aldri á eftir Pilti og stúlku í íslenskri skáldsagnagerð
á síðari öldum. Jón Þorleifsson var alla sína stuttu ævi afar heilsutæpur og
hálfgerður krypplingur, en mjög andlega vakandi og las bæði enskar og franskar
bókmenntir auk annars. Það er mjög athyglisvert að lesa, hvað Jón skrifar nafna
sínum Árnasyni um sögurnar, sem hann langar að safna fyrir hann, 10. okt. 1958,
tveim árum áður en hann deyr (Úr forum I, 74–75):

Ekki er ég ennþá farinn að skrifa upp neitt ævintýrið, en ég er svona að melta með
mér það litla, sem ég fæ. Hér rekur að sama og vant er oftast nú á dögum; ég næ
ekki í bestu fontes (heimildir) hjá því besta hjátrúarfólki, því það skilur ei tilganginn
og álítur það að kasta helgidóminum fyrir hunda að láta vantrúaða vera að skrifa
slíkt upp, en vantrúaðir segja manni mest og best sögurnar. En þó þeim segist vel,
þá hverfur þetta naivitet, sem prýðir svo mjög slíkar sögur og sem varla er mögulegt
að stæla eftir, svo allt í þessari barnlegu og ljósu hreinskilni verði aptum (með réttu
sniði), til dæmis eins og W. Irving og hjá Lamartine á sumum stöðum, þar sem þeir
hafa veitt ævintýrin upp úr dónunum. Og ég er sannfærður um, að það naivitet, sem
dáðst er að hjá þeim, er máske fremur dónans orð en meistarans, er fær allt hrósið.
Við menntunarsnauðir 20. aldar menn vitum naumast, hverja Jón Þorleifsson
er að tala um, en Washington Irving var amerískur höfundur, sem dó um líkt
leyti og Jón, og Alphonse Lamartine var franskur rómantískur höfundur og
diplómat, sem dó 10 árum seinna. Nokkur rit eftir þessa höfunda eru til hér á