Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Blaðsíða 5

H á s k a l e g o g ó s j á l f b æ r s a m f é l a g s t i l r a u n
TMM 2010 · 1 5
Hafi það valdið öðrum tjóni er mér ljúft og skylt að biðjast fyrirgefn­
ingar. Enginn er dómari í eigin sök en hafi ég misfarið með það vald sem
mér var treyst fyrir verð ég að standa bæði sjálfri mér og öðrum reikn­
ingsskil þeirra gerða.
Þessi grein fjallar hins vegar ekki um hlut minn eða annarra ein­
staklinga í þeirri atburðarás sem átti sér stað í aðdraganda hrunsins né
framkvæmd laga og reglna. Eins og fyrr segir hef ég gert rannsóknar­
nefndinni grein fyrir því sem ég veit. Þessi grein fjallar um þá sam­
félagsþróun sem hér varð í lok síðustu aldar og á fyrstu árum þessarar
og sem leiddi að lokum til þeirra fjörbrota sem við erum nú vitni að.
Hún fjallar um þann heimatilbúna vanda sem gerði það að verkum að
við fórum verr út úr fjármálakreppunni, sem skók heiminn á árinu
2008, en flestar aðrar þjóðir. Sjónum er beint að kerfinu sem hrundi en
ekki dvalið við sjálf endalokin.
I. Eins og fólk er flest
Mánuðum saman hefur vart liðið sá dagur að ekki sé fjallað um það í
fréttum, umræðuþáttum, úttektum fjölmiðla, greinum og bloggi hversu
lélegir og spilltir íslenskir bankamenn, stjórnmálamenn og embættis­
menn hafi verið í aðdraganda hrunsins. Jafnvel hófstilltir menn halda
því fram að þjóðin hafi átt verri bankamenn en aðrar þjóðir og ummæli
í þá veru að íslenskir stjórnmálamenn hafi verið óvenju slæmir á undan­
förnum árum falla í frjóan jarðveg. Séríslensk spilling, græðgi, vanhæfni
og eftirlitsleysi hafi valdið fjármálarhruninu á Íslandi.
Eflaust á þetta sinn þátt í hruninu en þegar alls er gætt erum við Íslend­
ingar líklega hvorki betri né verri en aðrar þjóðir. Við erum bara eins og
fólk er flest. Hvorki snjallari en aðrir, eins og við freistuðumst til að trúa
til skamms tíma, né meiri vesalingar eins og nú virðist viðtekið. Þetta á við
um bankamenn, stjórnmálamenn og embættismenn eins og aðra. Það eru
kannski ekki margir sem skara fram úr í þessum hópi en það á við um
fleiri þjóðfélagshópa hér á landi. Því veldur einfaldlega fólksfæðin.
Án efa eru margar aðgerðir og ákvarðanir í aðdraganda hrunsins
gagnrýniverðar. Fréttir úr bankakerfinu benda auk þess óneitanlega til
þess að margar ákvarðanir sem þar voru teknar mánuðina fyrir hrun
hafi verið á svig við lög, reglur og eðlilega viðskiptahætti. Sjálfsagt er að
velta við hverjum steini í íslensku fjármálakerfi og stjórnkerfi og allt
hlýtur þetta að koma til sérstakrar skoðunar hjá rannsóknarnefnd
Alþingis sem og hjá sérstökum saksóknara ef ástæða þykir til og grunur
vaknar um refsivert athæfi.