Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Blaðsíða 128

Á d r e p u r
128 TMM 2010 · 1
Hið fyrsta var þegar Árnanefnd samþykkti árið 1937 að hefja útgáfu ritraðar
með rannsóknarritgerðum á sviði nefndarinnar. Ritröðin fékk heitið Bibliot­
heca Arnamagnæana, og Jón ritstýrði henni meðan hans naut við.
Annað skrefið var ákvörðun um að hefja útgáfu Orðabókar hins forna nor­
ræna lausamáls fyrir siðaskipti. Fé var veitt til þess á dönskum fjárlögum árið
1939 og starfið hófst í framhaldi af því. Orðtöku er löngu lokið og komin út
prentuð 4 bindi, en vitaskuld hefur mikil vinna verið unnin við þann orðaforða
sem eftir er, m.a. með því að skanna alla seðlana, svo að þeir séu til á rafrænu
formi. Með þessu verkefni komst á eins konar verkaskipting með Íslendingum
og Dönum á þessu sviði, þar sem starf við sögulega íslenska orðabók seinni
tíma, Orðabók Háskólans, hófst skömmu síðar, og stendur það starf einnig enn
í dag, nú innan vébanda Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.
Hið þriðja skref sem tekið var undir forystu Jóns Helgasonar, var að koma á
fót rannsóknar­ og útgáfustofnun innan Hafnarháskóla, sem heitir nú Den
Arnamagnæanske Samling. Á vinnu sem þar er unnin hvílir síðan að lang­
mestu leyti hin mikla ritröð Árnanefndar, Editiones Arnamagnæanæ, sem frá
1958 kom út undir ritstjórn Jóns Helgasonar og síðar annarra starfsmanna
Árnastofnunar. Sá fjöldi rita sem komið hefur út síðan Jón ýtti þessu öllu úr vör
er gott dæmi um alþjóðlegt samstarf: Íslendingar og Danir eiga þar mestan
hlut, en margra þjóða fólk hefur lagt hönd á plóg.
Á nítjándu og tuttugustu öld höfum við Íslendingar lengst af fjallað um sam­
skipti Dana og Íslendinga sem sögu átaka – undirokunar og kúgunar, andófs
og frelsisbaráttu. Það hentaði á sínum tíma markmiðum manna eins og Jóns
Sigurðssonar og þeirra sem á eftir fylgdu og oft sögðu söguna af meiri einsýni
og minni þekkingu en Jón. Ég hef minnt á hér að til eru fleiri sögur, sögur um
farsæla og árangursríka samvinnu, sem bar ávöxt af því að Danir og Íslend­
ingar hjálpuðust að, hvor þjóð lagði fram sína bestu krafta og oft það sem hina
skorti, þannig að þær bættu hvor aðra upp. Handritamálið er víðfrægt dæmi
um hvernig þjóðir, sem í raun eru vinaþjóðir og lengi hafa unnið saman, leysa
sín mál með samningum til farsældar fyrir alla.
Eins og upptalning mín hefur leitt í ljós hefur engin erlend þjóð lagt jafn­
mikið fé og jafnmikla krafta til að rannsaka íslenska fornmenningu, tungu og
bókmenntir og sú danska. Þetta skýrðist á sínum tíma af sambandi landanna
og einnig af ríkjandi skilningi á sögu Norðurlanda og mikilvægi íslenskrar
menningar fyrir hana. Þjóðirnar eru nú ekki lengur í stjórnarsambandi. Skiln­
ingur Norðurlandabúa á sjálfum sér og heiminum hefur tekið og tekur hröð­
um breytingum. Íslendingum er því hollt að hafa í huga að það er ekki sjálf­
sagður hlutur að Danir eða aðrar þjóðir verji stórfé til rannsókna á íslenskri
tungu og menningu. En það er vitaskuld mikils virði fyrir okkur að slík starf­
semi utan Íslands falli ekki niður. Það er því full ástæða fyrir íslensk stjórnvöld
og íslenskan almenning að gefa gaum því starfi sem hér fer fram á þessu sviði
og vera sér meðvituð um að sum þau verkefni sem hér eru unnin, eins og orða­
bókarstarfið, eru af því tagi sem sjálfstæðar þjóðir sinna venjulega sjálfar eða
hafa forystu um. Í raun væri því mjög eðlilegt að Ísland kæmi þar að með ein­