Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Blaðsíða 63

S t r a u j á r n i ð o g v i s k í f l a s k a n
TMM 2010 · 1 63
stóð framarlega í tólftónaheiminum, og samdi meðal annars Fimm
skissur fyrir píanó (1956–58) og þrjú lög við kvæði úr Tímanum og vatn-
inu (1958–60). Þau vöktu nokkra athygli erlendis – píanóstykkin hljóm­
uðu á Norrænni tónlistarhátíð í Stokkhólmi 1960 og sönglögin á ISCM­
hátíðinni í Vínarborg sumarið 1961 – en annars fór lítið fyrir Fjölni á
vettvangi tónsmíðanna og hann helgaði feril sinn skólastjórastarfi við
Tónlistarskóla Kópavogs.12
Einmitt í þann mund sem virtist ætla að fjölga í sveit íslenskra tólf­
tónaskálda venti Magnús Blöndal Jóhannsson kvæði sínu í kross og fann
sköpun sinni nýjan vettvang. Í hljóðverum Ríkisútvarpsins voru segul­
bandstæki frá Telefunken sem mátti nota til að skapa nýja tóna í ætt við
það sem helst var á döfinni í Evrópu; þar voru líka sínusbylgjutæki,
bergmálstæki og filterar og þau fékk tónskáldið unga að nota þegar
vinnudegi lauk. Raftónlist var ungt fyrirbæri á heimsvísu og fyrstu
ótvíræðu meistaraverkin í þeim geira höfðu nýlega litið dagsins ljós:
Poéme électronique (1956–58) eftir Edgard Varèse og Gesang der Jüng-
linge (1955–56) eftir Karlheinz Stockhausen. Magnús fór gætilega í slík­
ar tilraunir í fyrstu og samdi verk þar sem hann blandaði saman hefð­
bundnum hljóðfæraleik og elektróník af bandi. Elektrónísk stúdía fyrir
blásarakvintett og píanó (1959) er fyrsta íslenska verkið þar sem raf­
tónlist kemur við sögu. Verkið skiptist í átta hendingar þar sem sín­
ustónar og kammerspil heyrast til skiptis; aðeins í fimmta hlutanum
leika hljóðfæraleikararnir með elektróníkinni. Hér er krökkt af krass­
andi andstæðum: háir og lágir sínustónar og ómstríð tónbil – mest tví­
undir og sjöundir – gefa tónlistinni framandi blæ. Í rafköflunum leikur
Magnús sér að eiginleikum bandsins með því að spila ákveðna kafla
afturábak. Í greiningu sinni á verkinu hefur Bjarki Sveinbjörnsson bent
á að kaflanum frá 28.–96. sekúndu sé snúið við, hljómi „öfugt“ frá 96.–
166. sekúndu.13 Hljóðfærakaflarnir eru í raðtæknistíl svo að segja má að
hér kristallist tveir helstu áhrifavaldarnir, Webern og Stockhausen, í
einu og sama verkinu.
Fáir voru fúsir til að opna eyrun fyrir slíkri tónlist á Íslandi eins og
viðtökurnar báru með sér; Elektrónísk stúdía var atómbomban sem
Björn Franzson nefndi í umfjöllun sinni um aðra tónleika Musica Nova
sem áður var vitnað til. Vestanhafs fetaði þó ungur Íslendingur svipaða
braut og Magnús. Í Illinois sat á skólabekk Þorkell Sigurbjörnsson sem
hafði veturinn 1960–61 samið sína fyrstu elektrónísku tónsmíð, Leikar
3. Þótt Þorkell héldi sig að mestu við hefðbundin hljóðfæri var hann eigi
að síður ákafur talsmaður rafmagnstónlistar. Í greinarkorni í Morgun-