Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Blaðsíða 7

H á s k a l e g o g ó s j á l f b æ r s a m f é l a g s t i l r a u n
TMM 2010 · 1 7
spurningum sem upp komu. Nú var öldin önnur og hægrimenn boðuðu
allsherjarlausn í formi frjálshyggjunnar. Mátti þá einu gilda hvort um
var að ræða efnahagsmál, jafnrétti kynja, menningarmál eða hvað
annað sem varðaði mannlegt samfélag – frjálshyggjan átti svör við öllu
líkt og sósíalisminn áður. Við kölluðum þetta skilgreiningardauða í
Kvennalistanum og neituðum að láta draga okkur í annan hvorn dilk­
inn. Þegar Samfylkingin kom fram reyndi hún að feta vandratað einstigi
milli þessara hugmyndakerfa sem frjálslyndur jafnaðarflokkur og
markmið mitt var að standa fyrir hugmyndalegri endurnýjun jafnaðar­
manna. Í frægri Borgarnesræðu í febrúar 2003 lagði ég áherslu á að það
væri verkefni flokksins að innleiða í íslenskt samfélag leikreglur hins
frjálslynda lýðræðis, samræður í stað átaka, gagnsæi og jafnræði í
stjórnkerfinu og nýja stofnanamenningu. Þeirri vinnu var haldið áfram
í framtíðarhópi Samfylkingarinnar sem mótaði heildstæða jafnaðar­
stefnu byggða á hefðbundnum gildum jafnaðarmanna.
III. Einkavæðing og verðbólur
Samhliða uppgangi frjálshyggjunnar var mikið fjármagn til staðar í
hinu hnattvædda hagkerfi heimsins, m.a. vegna mikils viðskiptaafgangs
hjá kínversku efnahagsrisunum í Asíu. Framboð lánsfjár var nánast
ótakmarkað, það flæddi án hindrana á örskotsstundu milli landa og álfa
og vextir voru lægri en þeir höfðu verið í heila öld. Þetta lánsfé var m.a.
notað til að fjármagna gríðarlegan halla á ríkissjóði Bandaríkjanna og
standa undir aukinni neyslu og fjárfestingu almennings í Bandaríkjun­
um sem var hættur að spara.
Ódýrt lánsfé streymdi ekki bara til Bandaríkjanna því íslenskir bank­
ar, fyrirtæki og almenningur naut líka góðs af þessu mikla framboði.
Það var við þessar aðstæður sem hægrimenn náðu hugmyndafræðilegu
forskoti á Íslandi. Kennisetningar um hinn frjálsa markað urðu fyrir­
ferðarmiklar í stjórnmálaumræðunni og áherslan var á að draga úr
afskiptum ríkisins á öllum sviðum – ekki síst í viðskiptalífinu. Mark­
aðurinn lyti sínum eigin lögmálum og sæi um sig sjálfur – og raunar allt
hitt líka – ef hann fengi að virka ótruflaður.
Hér eins og annars staðar voru innleiddir umsvifamiklir fjárhagsleg­
ir hvatar í fyrirtækjarekstri til að auka gróða hluthafa og tekjumögu­
leika stjórnenda og starfsmanna. Skattur á fjármagnstekjur og háar
tekjur var lækkaður þar sem hann var talinn vinnuletjandi og draga úr
auðsöfnun. Á sama tíma þyngdist skattbyrði lágtekjufólks. Stefán Ólafs­
son prófessor hefur m.a. sýnt fram á það í fjölda greina hvernig Íslandi