Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Blaðsíða 10

I n g i b j ö r g S ó l r ú n G í s l a d ó t t i r
10 TMM 2010 · 1
banka Íslands sem gat lánað bönkunum í íslenskum krónum og bæði
hann og ríkissjóður höfðu mjög takmarkaðan viðbúnað og fjárhagslega
getu til að verja bankana áhlaupi ef til þess kæmi. Það gat því aldrei farið
saman, stórt alþjóðlegt bankakerfi og örsmátt hagkerfi sem byggðist á
eigin mynt.
Á þetta bentu þingmenn Samfylkingarinnar margsinnis við ýmis
tækifæri. Í mars 2008 gerði ég þennan vanda m.a. að umtalsefni á
flokksstjórnarfundi Samfylkingarinnar og benti á að spákaupmenn í
fjarlægum heimshornum gætu hagnast á hremmingum krónunnar, sem
væri minnsti sjálfstæði gjaldmiðill í heimi, og það vefðist hvorki fyrir
þeim siðferðilega né fjárhagslega að taka stöðu gegn henni ef þeir sæju í
því hagnaðarvon.10 Þetta var líka niðurstaðan í skýrslu Buiters og Sibert
sem unnin var fyrir Landsbankann í júlí 2008 en þar segir í lokaorðum:
„A convincing case for Iceland becoming a full member of the euro area as
soon as possible can be based solely on financial stability arguments: only
the ECB and the Eurosystem can act as a viable lender of last resort and
market maker of last resort for Iceland.“11 Jón Þór Sturluson, aðstoðar­
maður viðskiptaráðherra, hafði hlustað á kynningu þeirra fyrir hópi
bankamanna og hagfræðinga í apríl 2008 og lagði til að ég hitti þau. Á
fundi sem ég átti með þeim vöktu þau sérstaka athygli mína á þessari
niðurstöðu og létu mig hafa drög að skýrslunni sem og afrit af kynning­
argögnum þeirra. Lét ég Geir Haarde forsætisráðherra hafa hvort
tveggja þar sem mér þóttu þetta sterk rök fyrir því að Sjálfstæðisflokk­
urinn tæki Evrópupólitík sína til endurskoðunar. Hann gæti ekki lengur
haldið því fram að það væri bæði hægt að eiga kökuna og éta hana, þ.e.
vera með stórt alþjóðlegt bankakerfi og sjálfstæða örmynt. Þeirri verk­
legu tilraun, eins og seðlabankastjóri nefndi þetta í lok maí 2007, væri
lokið og Sjálfstæðisflokkurinn yrði að velja.12
Þessi afmarkaða tilraun var hluti af stærri heild sem var sú háskalega
og ósjálfbæra samfélagstilraun sem hér var skipulögð í lok síðustu aldar
og hrint í framkvæmd í upphafi þessarar. Í viðtali við Spegilinn í janúar
2007 viðurkenndi Davíð Oddsson þáverandi seðlabankastjóri að ýmsum
efnahagslögmálum hefði verið storkað og hér hefði verið látið reyna á
„efnahagsforsendur sem aðrir hafa ekki þorað að láta reyna á“. Í sama
þætti kallaði Jónas Haralz breytingarnar á íbúðalánamarkaðnum „hreint
slys í stjórn efnahagsmála“.13 Bæði skipulagið og innleiðingin var í boði
Sjálfstæðisflokksins og var kynnt til sögunnar sem íslenska efnahags­
undrið, m.a. á fundi sem Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands, Samtök
atvinnulífsins og Morgunblaðið stóðu fyrir með bandaríska frjáls­