Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Blaðsíða 24

Þ o r s t e i n n A n t o n s s o n
24 TMM 2010 · 1
víst að þetta sérkenni hans setti strik í reikninginn þegar að bókmennta­
skrifum hans kom, þó ekki væri vegna annars en þess að skrif samkyn­
hneigðra voru nánast óþekkt á íslenskum bókamarkaði á höfundartíð
hans. Og má reyndar heita að svo sé jafnvel enn þrátt fyrir nokkrar
undantekningar. Svo umburðarlyndir sem Íslendingar hafa reynst fyrr
og síðar gagnvart hinum ýmsu mannlífsafbrigðum, ekki síst í bók­
menntaskrifum, þá hefur þessi blendna hneigð til kynlífs, tvíkynhneigð
og samkynhneigð, verið hérlendis mikið feimnis­ og pukursmál í allri
bókmenntaviðleitni og umfjöllun um bókmenntir. Skýringar kann að
mega finna í fornritum þjóðarinnar og þar með samsetningu karlveld­
isins íslenska sem í bókum og lagabálkum dæmdi „ergi“ með hinum
verstu löstum. Sá argi, eða ragi, taldist varla mennskur maður heldur
naut í besta falli félagslegrar viðurkenningar sem seiðkarl eða norn.
Biblían dæmir einnig samkynhneigða hart eins og kunnugt er.
Í óbirtu ljóði Elíasar frá því hann var um tvítugt, spyr hann:
Hvort er eg heldur karlmaður eða kona?
Kann eg að lifa eins og manni sæmir?
Er nokkur til sem aðgætir og dæmir?
Er nokkuð vit í því að hugsa svona?
Þegar kom að því að svala höfundarmetnaði virðist Elías hafa strítt við
þá mótsögn, að hann treysti sér ekki til að fá útgefin rit sem vitnuðu um
of um afbrigði hans frá meðallagsatferli landans. Meðan alvaran og
stílfágunin sátu í fyrirrúmi eins og gerir í hinum útgefnu skáldsögum
hans fjórum urðu samskiptamál kynjanna með daufasta móti í sögun­
um.
Undir lok sjötta áratugar síðustu aldar skrifaði Elías þáttinn Saman-
lagt spott og speki, um kynni sín af Þórði Sigtyggssyni. Útgefandinn
Ragnar í Smára gaf þáttinn út á bók af sérstöku tilefni þrátt fyrir orðfær­
ið sem ekki dró dul á samkynhneigð Þórðar og var allt hið ósvífnasta
eins og Þórðar var von og vísa, þótt það væri að vísu hátíð hjá munn­
söfnuðinum í ævisögunni. Þetta reyndist vera síðasta prósaverkið sem út
kom eftir Elías, að frátöldum nokkrum smásögum á ýmsum vettvangi.
Í Elíasi tókust á nautnaseggur með ríkar kynþarfir, einkum til eigin
kyns, og svo aftur vitsmunalegur strangleiki, allt að því munklegur.
Höfundarskapur hans einkenndist af mjög svo persónulegum átökum
milli forms og efnis og með aldri og þroska fann hann vissa lausn á þeim
með því að láta ærslafenginn húmor ráða för um hinar vafasamari
vistar verur fýsnanna. Hann var alltaf ragur við að ljúka skáldverki og
færa það inn í gráan íslenskan þjóðfélagsveruleika, bera það undir bók­