Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Blaðsíða 141

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2010 · 1 141
Þau búa eins og áður segir í háhýsi í ónefndu úthverfi, turni sem rís svo hátt
að augað eygir ekki efstu hæðirnar, sjálf Reykjavík séð ofan frá verður lítil og
óraunveruleg, enda eru heimili sem þessi tákn fyrir óendanlega velsæld þjóð­
arinnar, sigurgöngu hins smáa sem verður ofsastórt, Íslands með öðrum
orðum og bólunnar miklu. Ein af fyrstu rússibanareiðum sögunnar tengist
einmitt Freyleifu, en í stórfallegum og útsjónarsömum kafla, sem rís gegn
hefðbundinni persónusköpun um leið sem komið er til móts við hana að vissu
marki, kynnumst við baksögu hennar, hugsunum og reynsluheimi í eins konar
huglægri tímavél. Söguhöfundur, líkt og hann taki sér minnislistamennina í
kvikmynd Michels Gondry, Eternal Sunshine of the Spotless Mind, til fyrir­
myndar, skapar heilan heim úr stuttum glefsum:
Þú telur sekúndur og mínútur. Telur klukkustundir og daga. Mánuði, ár, áratugi,
aldir og árþúsund. Tíminn gengur fram og aftur – sekúndur og mínútur fram á
við en nær óendanlega langt aftur. Eins langt og augað eygir, hið minnsta, og líkast
til ennþá lengra en þú getur látið þig dreyma um. Og hratt líka, svo ógurlega hratt.
Deplar augunum og tíu ár eru horfin: Þú ert nýgift og rétt að verða ólétt í fyrsta
sinn … Þú deplar aftur og verður barn. Deplar og verður unglingur. Deplar þig inn
í sögubækur. Þú manst ekki Lýðveldishátíðina og manst hana samt. Eða veist hana.
Grunar hana. Deplar þig úr borg og út í sveit. (30–31)
Það hvernig hinu alþekkta félagslega og bókmenntalega minni („úr sveit í
borg“) er hér snúið við í eins konar íslenskri yfirvitund í bakkgír, hvernig
reynsla einstaklingsins og þjóðleg vitund (sameiginleg geymd) renna saman,
sýnir hvernig tíma­ og rýmisskynjun textans er á flökti; algengt er að hlutum
aðskildum í tíma sé stefnt saman í sameiginlegu rými, og sömuleiðis er algengt
að fjarskyldum hlutum í rými sé stefnt saman í tíma.
Eftirtektarverð er einnig notkun söguhöfundar á annarri persónu í köflun­
um sem tengjast Freyleifu framan af; það er aðferð sem Jay McInernay gerði
fræga á sínum tíma en er sjaldan beitt.6 Öðrum hlutum skáldsögunnar er miðl­
að í gegnum fyrstu persónu frásögn (sem undir lokin hefur skemmtilega til­
hneigingu, mitt í sjálfsfróunaröldu, til að breytast í fyrstu persónu fleirtölu: við
sjáum, við vildum, við fróum); enn öðrum hlutum bókarinnar er miðlað í
gegnum „hefðbundinn“ þriðju persónu sögumann (fyrstu persónu sögumað­
urinn og þriðju persónu sögumaðurinn renna reyndar stundum saman), og
jafnvel kemur fyrir að hinn almáttugi þriðju persónu sögumaður yrðir á les­
anda. Allt er þetta til þess fallið að raska samsömun lesanda með textanum.
Frásagnarlegt skjól bókarinnar fyrir þá lestrarlegu nautn sem tengd er við inn­
lifun er þannig af skornum skammti. Í þessu samhengi má reyndar velta fyrir
sér hvort ákveðið ójafnvægi geri vart við sig hvað varðar „þreifingar“ til pers­
ónusköpunar og þess að hafa einhvers konar manneskjulíki í miðju atburða­
rásarinnar, en sú áhersla fjarar að nokkru leyti út í seinni helmingnum. En þá
mætti kannski líka benda á að „þjóðarbrotin“ sem undir lokin taka yfir sögu­
heiminn, eftir að þjóðin sjálf brotnar og hrynur, réttlæti umskiptin á forsend­
um sögunnar sjálfrar. En „þjóðarbrot“ þessi – þeir svakalegustu þjóðflutningar