Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Blaðsíða 8

I n g i b j ö r g S ó l r ú n G í s l a d ó t t i r
8 TMM 2010 · 1
var breytt í skattaparadís fyrir fyrirtækjaeigendur og fjárfesta.4 Einka­
framtak á öllum sviðum var það sem koma skyldi og því fylgdi aukinn
einkarekstur í almannaþjónustu og einkavæðing ríkisfyrirtækja. Reglu­
verk og eftirlit var litið hornauga, Samkeppnisstofnun og Fjármálaeft­
irlit var fjársvelt og Þjóðhagsstofnun lögð niður. Ríki og sveitarfélög
seldu eigur sínar og ættarsilfur til einkafyrirtækja sem höfðu gróðann
að markmiði. Ættarsilfur segi ég vegna þess að þetta voru verðmæti sem
margar kynslóðir Íslendinga höfðu byggt upp.5 Af hinni pólitísku orð­
ræðu mátti helst skilja að slíkur rekstur væri alls ekki fyrst og fremst í
þágu einkahagsmuna heldur væri hann orðinn að hagkvæmri dyggð í
þágu almannahagsmuna.
Það var í þessu andrúmslofti sem íslensku bankarnir voru einka­
væddir samkvæmt heimatilbúnum reglum í ríkisstjórninni sem þá sat.
Engin almenn lög voru til um hvernig staðið skyldi að framkvæmd
einkavæðingar og hentistefna og helmingaskipti réðu för í anda þess
kunningjakapítalisma sem hér ríkti.6 Einkavæðingin leysti mikinn kraft
úr læðingi og nýir eigendur og stjórnendur tóku að fleyta fjármunum í
formi ódýrra lána til íslenskra fyrirtækja og almennings sem aldrei fyrr.
Hlutabréf og fasteignir hækkuðu verulega í verði og skyndilega voru
allir orðnir svo miklu ríkari en þeir höfðu áður verið. Frá því að bank­
arnir komu inn á íbúðalánamarkaðinn í ágúst 2004 og fram til maí 2006
hækkaði fasteignaverð um 67%.7 Talað var um auðsáhrifin af fasteigna­
bólunni sem fólust í því að skyndilega batnaði eiginfjárstaða margra
fjölskyldna umtalsvert, ekki fyrir eigin tilverknað heldur vegna hækk­
andi fasteignaverðs. Gleymt var lögmálið um að það sem fer upp kemur
vísast niður aftur og margir féllu í þá freistni að taka lán út á þennan
nýja auð sem leiddi til aukinnar skuldsetningar fasteigna. Útlánaþensla
jókst ár frá ári. Þannig var hún 10% 2003, 20% 2004, 31% 2005 og 34%
árið 2006. Árið 1990 skulduðu heimilin í landinu 170 milljarða en árið
2007 höfðu skuldirnar nær tífaldast og voru komnar í 1.547 milljarða.
Sömu sögu er að segja af atvinnuvegunum sem skulduðu 264 milljarða
árið 1990 en þær skuldir höfðu fjórtánfaldast árið 2007 og voru þá
komnar í 3.837 milljarða.8 Þegar þarna var komið sögu námu erlendar
skuldir þjóðarbúsins 550% af landsframleiðslu en þar af voru skamm­
tímaskuldirnar komnar upp í 200% af landsframleiðslu.
IV. Alþjóðlegt og hnattvætt bankakerfi
Í kjölfar einkavæðingar stækkuðu íslenskir bankar afar hratt. Þrátt fyrir
umsvifamikla lánastarfsemi til íslenskra fyrirtækja og heimila jukust