Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Blaðsíða 138

D ó m a r u m b æ k u r
138 TMM 2010 · 1
setti á laggirnar í miðju hruni og kenndi við fönixinn,1 og öfgafullar hugmynd­
ir um endurskipulagningu skattkerfisins, eða afnám þess öllu heldur, voru
nýverið settar fram undir aðgerðarheitinu „Fönix­áætlunin“.2 Að þessu leyti
var Eiríkur á undan viðskiptalífinu en í meðförum hans verður fönixinn þátt­
takandi í hruns­samræðu stundina fyrir hrun (ekki síst í hinum ýmsu kafla­
innskotum „meðhöfunda“ Eiríks, t.d. afar baráttuglöðum inngangi), meðan
góðærið skein enn skært. Öskubakkinn í titlinum er geggjuð framtíðarsýn,
vísir að þeim rjúkandi rústum íslensks efnahagslífs sem blöstu við ári síðar.
Bókinni var stefnt gegn fúinni miðju menningar í afneitun, hinum „dauðu
bókstöfum áróðursvélarinnar“.3 Svipuðu mætti sjálfsagt halda fram um önnur
ljóðaverkefni og listagjörninga höfundar, sem og Nýhil­hópsins, en gott dæmi
væri ljóðabókin Sekúndu nær dauðanum eftir Ingólf Gíslason.
II
Nýjasta skáldsaga Eiríks er ekki síður tilraunakennt uppgjör við samtímann en
áðurnefnt ljóðsafn, þó hér liggi annars konar forsendur sköpuninni til grund­
vallar. Tekið er á atburðum nýliðinna ára á Íslandi, hruninu mikla, aðdraganda
og eftirköstum, og þannig staðsetur bókin sig í flokki sem nú þegar er mögu­
legt að kalla sérstaka undirgrein íslenskra samtímabókmennta: hrunskáldverk,
en þann hóp fylla verk á borð við Ljóðveldið Ísland eftir Sindra Freysson,
Bankster eftir Guðmund Óskarsson, Vormenn Íslands eftir Mikael Torfason,
Rigningin gerir ykkur frjáls eftir Hauk Má Helgason, og jafnvel Svörtuloft eftir
Arnald Indriðason. Fleiri bækur mætti vafalaust telja til og flokkurinn á eftir
að stækka ört á næstu árum. En Gæska hefur sérstöðu. Í stað hefðbundinna
sögupersóna og aristótelísks söguaga er hér sjónarspil hins flaumósa ímynd­
unarafls, eins og það birtist í meðförum afar spræks söguhöfundar sem ryðst
hér að miðju frásagnarinnar og gengur þar í fóstbræðralag við félagslega vitund
sem heldur á lofti öflugri gagnrýni á Ísland samtímans. Útkoman er ein áhuga­
verðasta skáldsaga síðasta árs, verk sem slær nýjan og ferskan tón í uppgjörs­
bókmenntaflórunni, með þeim tilþrifum sem þarf til að verkið sligist ekki
undan þunga hins aðkallandi sögulega veruleika sem liggur til grundvallar;
með þessari skáldsögu eygjum við útlínur þess uppgjörs sem skáldskapurinn
er fær um að veita í stríðinu við samtímann.
III
Í Gæsku er góðærið lagt undir, sem og „kreppan“ og eftirköst hennar, en tilraun
er líka gerð til að skyggnast undir yfirborðið, líta handan talnaspekinnar sem
rennur upp úr hagfræðingum í stríðum og stundum ruglandi straumum, og
gaumgæfa menninguna sem einhvers konar samhangandi fyrirbæri sem skýr­
ist ekki nema að hluta með tilvísun til hinna spilltu banka sem í nýliðinni
fortíð svifu á himnum uppi í hugum landsmanna, en var í raun haldið á lofti
af flóknum vef krosseignatengsla og kúlulána, markaðsmisnotkunar og man­