Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Page 132

U m s a g n i r u m b æ k u r
132 TMM 2018 · 2
kippir af og til í spottann til að ná jarð-
tengingu“ (50). Þá vitnar systir hennar,
Kristín, um að þegar Sirrí sneri að
lokum heim hafi hún verið „að þrotum
komin á líkama og sál, þjökuð af sektar-
kennd og sjálfshatri“ og jafnframt
„aðframkomin á taugum af geðveiki,
drykkju og hamslausri ástarsorg“ (68).
Síðustu orðin setja stórt spurningar-
merki við val listakonunnar; var það
kannski vegna ástarinnar – fremur en
listarinnar – sem hún yfirgaf börn sín?
Mæður og dætur
Samband mæðra og dætra er einnig efni
sem skýtur upp kollinum aftur og aftur
í bókmenntum og virðist með flóknustu
samböndum sem um getur. Mamma
skilur allt (1950) er heiti á klassískri
íslenskri barnabók eftir Stefán Jónsson
og tilheyrir bókaflokknum um Hjalta
litla. Þótt vera kunni að þessi titill sé
írónískur hjá Stefáni virðist sem slíkt
viðhorf gildi helst þegar um samband
móður og sonar að ræða – í tilviki dætr-
anna mætti vísa í eina af bókum Ragn-
heiðar Jónsdóttur sem bera undirtitilinn
Úr minnisblöðum Þóru frá Hvammi þar
sem aðalpersónan staðhæfir: „Mamma
skilur ekkert“ (Ég á gull að gjalda, 1954)
og mætti yfirfæra á margar lýsingar
bókmennta á sambandi mæðra og
dætra. Minna má á hina djúpsæju og
flóknu mynd af mæðgnasambandinu í
Sölku Völku Halldórs Laxness (1931–
1932) þar sem samband Sölku og Sigur-
línu myndar helsta burðarás frásagnar-
innar og líf dótturinnar virðist lengst af
snúast um að skilja sig frá móðurinni og
afneita kvenhlutverkinu. Svo vill til að
þetta þema, þ.e. flókin sambönd mæðra
og dætra, sem og mæður sem bregðast,
er einkar áberandi í nýlegum íslenskum
skáldverkum. Hér má, auk Móðurlífsins,
blandaðrar tækni, til dæmis nefna
skáldsöguna Elínu, ýmislegt eftir Krist-
ínu Eiríksdóttur sem lýsir tveimur
flóknum mæðgnasamböndum og ljóða-
bækurnar Dauðinn í veiðarfæraskúrn-
um eftir Elísabetu Jökulsdóttur og Slit-
förin eftir Fríðu Ísberg sem hnitast um
mæðgnasambönd, svo bara sé bent á
bækur sem komu út á síðasta ári. Þá
fjallar Saga Ástu eftir Jón Kalman Stef-
ánsson meðal annars um móður sem
yfirgefur börn sín og afleiðingar þess.
Í Móðurlífið, blönduð tækni er
mæðgnasambandið í raun aðaldrif-
kraftur frásagnarinnar. Þótt frásögnin
snúist á yfirborðinu um stöðu listakon-
unnar Sirríar, í fortíð og nútíð, þá er það
afstaða Kamillu til móður sinnar, og til-
finningar hennar í garð móður sinnar,
sem búa í djúpgerð frásagnarinnar,
þrýsta stöðugt á og ógna hinu yfirborðs-
lega jafnvægi. Það er sá þáttur frásagn-
arinnar sem býr yfir mestum mótsögn-
um og afhjúpast smátt og smátt. Minna
má á að frásögnin er römmuð inn af
tveimur myndum af Sirrí: Í upphafs-
málsgrein sögunnar lýsir Kamilla
móður sinni sem eins konar „femme
fatale“ týpu sem má ekki vera að því að
gefa barni sínu hafragraut og virðist á
leið í einhvers konar geðrofsástand. Í
bókarlok gengur Kamilla inn á sýning-
una í Listasafni Reykjavíkur og „star-
andi augnaráð listamannsins [fylgir]
henni eftir, leitandi og ákallandi“ (264).
Kamilla lítur undan þessu augnaráði,
enda með margt á samviskunni þegar
þarna er komið sögu.
Vanrækt börn og vanþroska
fullorðnir
Persónulýsingar bókarinnar eru flestar
mjög vel unnar frá hendi höfundar og
sálfræðilega trúverðugar. Sérstaklega á
þetta við í tilviki systkinanna Kamillu
og Gústa. Í upphafi lítur út fyrir að þau
standi fyrir ólíka úrvinnslu á erfiðri