Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Page 137

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2018 · 2 137
atkvæðamikill maður. Allavega náði
hún að hefna sín á honum á endanum.
Í skáldverkum sínum hefur Stefán
Máni iðulega fjallað um hið myrka,
hvort sem það er í glæpasögum sem
fjalla um undirheima og eiturlyf, eða í
hrollvekjukenndari sögum. Í Túrista
(2005) eru margvíslegar tilvísanir í
hrollvekjur, meðal annars í eina fræg-
ustu vampýrusögu allra tíma, Drakúla
(1897) eftir Bram Stoker. Skipið (2006)
er drekkhlaðið vandræðum og illsku og
sjálft skipið minnir mjög á draugaskip
enda eru því mörkuð dramatísk örlög.
Húsið (2012) og Svarti galdur (2016)
einkennast báðar af bræðingi hrollvekju
og glæpasögu.
Hrollvekjur eru eitt af þemum Skugg-
anna, en Kolbrún er mikill aðdáandi
hrollvekja. Þó er orðið aðdáandi kannski
ekki rétt í þessu samhengi, því hún
sækir í að horfa á hryllingsmyndir þó að
þær valdi henni ótta og óþægindum.
Timmi gerir lítið úr henni fyrir þessa
áráttu: „Shit, hvað þetta er heimskulegt.
Hver horfir á svona þvælu?“ (38) Seinna,
fyrsta kvöldið í tjaldinu, tekur hann upp
þráðinn og gerist heimspekilegur. Eftir
að hafa viðurkennt að sjálfur hafi hann
horft á hrollvekjur og orðið hræddur
lýsir hann því hvernig hann hafi fundið
leið til að bægja frá sér óttanum, því
baráttan er „ekki milli góðs og ills, held-
ur milli skynsemi og ótta. Þá er ég ekki
að tala um átökin í myndinni, heldur
átökin innra með okkur. Ef við notum
skynsemina getum við ekki óttast
drauga og uppvakninga vegna þess að
þeir eru ekki til. Með sömu aðferð er
hægt að losna við óttann við svona
myndir. Hryllingsmynd er bara mynd,
hún er plat, og þess vegna er óskynsam-
legt að láta hana hræða sig eða halda
fyrir sér vöku, ekki satt?“ (96) Og hann
heldur áfram að fabúlera um mátt
ímyndunaraflsins og veruleika og
blekkingar og kemst að þeirri niður-
stöðu að: „Við þjáumst ekki nema við
viljum þjást. Það eru engir draugar
nema við kjósum svo. Ótti er val, ekki
kvöð. Hið illa er hugmynd en ekki föst
breyta“ (97).
Hér er Stefán Máni að vinna með
sjálft form hrollvekjunnar og ræða áhrif
hennar og aðdráttarafl. Jafnframt tekur
hann fyrir fordóma gagnvart greininni,
en Timmi tekur fram að honum finnist
„barnalegt að láta svona lágmenningu
eins og hryllingsmyndir hræða sig.
Unglingum finnst það gaman en full-
orðnir ættu að horfa á eitthvað annað“
(96). Hann fordæmir formúluna sem
hann lýsir svo: „Í dæmigerðri hryllings-
mynd eru átök milli góðs og ills. Draug-
ar eru á sveimi eða hættulegur morðingi
– blóðsugur, uppvakningar, hvað sem er.
Aðalpersónan er venjuleg og góð – hún
er fulltrúi áhorfandans, hið illa ræðst á
hana úr öllum áttum en hið góða sigrar
svo að lokum, ekki satt? […] Eins og í
ævintýri“ (96).
Það er alveg rétt hjá Tímóteusi að
hrollvekjur hafa iðulega verið fordæmd-
ar á þeim forsendum að þær séu form-
úlubókmenntir og að þessi tiltekna
formúla er oft rakin og notuð til að sýna
fram á sefjunarmátt afþreyingarmenn-
ingar. Fordómarnir ganga út á að eftir
að óreiða ræður ríkjum um stund, í
formi skrýmslis eða einhverskonar
ógnar, þá sigrist hetjan á óvættinni og
stöðugleikinn er tryggður. Þannig sé
áhorfanda gefið til kynna að allt sé í
öruggum höndum. Á þennan hátt hafa
undirtónar samfélagsgagnrýni í hroll-
vekjum verið afgreiddir sem andvana
fæddir. Vissulega eru til hrollvekjur sem
fylgja þessari formúlu, en það gera alls
ekki allar. Hrollvekjan er skyldari trag-
edíunni en kómedíunni að því leyti að
hún endar oftar en ekki illa. Hinn mikli
fjöldi heimsenda- og uppvakningahroll-