Tímarit Máls og menningar - 01.09.2004, Page 86

ÁRNI BERGMANN
var útfært af mikilli snilld undir leikstjórn Stalíns. Robert Conquest
minnir í fyrrnefndu viðtali á það, að meðan á stóð hungursneyð í kjölfar
samyrkjuvæðingarinnar heimsótti forsætisráðherra Frakklands, Herriot,
Úkraínu, en þar var ástandið einna verst. Herriot komst að þeirri niður-
stöðu að fregnir um hungursneyð þar eystra væru uppspuni, enda sá
hann búðir fullar af vörum hvar sem hann kom.
Fleiri snerust til jákvæðrar afstöðu til Sovétríkjanna í Bandaríkjunum
af skrifum Durantys, fréttaritara stórblaðsins New York Times í Moskvu,
en af áróðri kommúnista. Walter þessi Duranty var sjálfur laus við samúð
með kommúnisma en gerði Sovétríkjum Stalíns mikið gagn með því að
draga í skrifum sínum mjög úr hörmungum (eins og hungursneyð í Úkr-
aínu 1932-34) en halda fram ýmsu jákvæðu í framkvæmdakappi Sovét-
manna. Sumir halda, að slíkur maður hafi verið á mála hjá sovésku leyni-
lögreglunni, aðrir telja hann hafa verið að þjóna vinum sínum í Banda-
ríkjunum sem stóðu í arðsömum viðskiptum við Sovétmenn, enn aðrir
að hann hafi reynt að stunda einhvern einleik í sögunni, en svo mikið er
víst að Duranty hlaut hin virðulegu bandarísku Pulitzerverðlaun fyrir
„hlutlægni og skarpa dómgreind“ í Sovétskrifum sínum.16
Joseph E. Davies hét sendiherra Bandaríkjanna í Moskvu á árum
hinna miklu pólitísku réttarhalda 1936-38. Hann fylgdist sjálfur með
réttarhöldunum yfir Búkharín og félögum eins og Halldór Laxness.
Sjálfur var hann lögfræðingur og taldi réttarhöldin meingölluð frá sjón-
arhóli réttarríkis, samt komst hann að þeirri niðurstöðu að hinir ákærðu
hefðu í rauninni verið sekir um meiriháttar samsæri um að steypa Stalín
og stjórn hans.17
Athyglisvert reyndar, að þegar Þórbergur Þórðarson reyndi að
bjarga sinni Sovéttrú frá endanlegu hruni eftir leyniræðu Khrúsjovs
um glæpi Stalíns og fráhvarf Halldórs Laxness, þá var vitnisburður
sendiherrans bandaríska það sem hann hafði sér einkum til trausts og
halds.18
Áður var það mynstur kynnt til sögunnar, að vestrænir gáfumenn
freistast til að halda, að einmitt Rússland sé það pláss þar sem óskir þeirra
geti ræst, vegna þess að það er í senn nálægt og framandi, það er dular-
fullt og risavaxið, það er vanþróað í samanburði við Vesturlönd, en ein-
mitt þess vegna séu Rússar líklegir til að geta breytt sínu lífi með róttæk-
ari hætti en þar sem allt er í fastari skorðum og þar með orðið öðrum
fyrirmynd. Þessi trú fær byr undir vængi þegar menn eftir fyrri heims-
styrjöld og upp úr 1930 fara að líta svo á, að kapítalisminn sé ónýtur orð-
inn og lýðræðið að gefast upp fýrir fasisma. Og hún er margfalt öflugri
en nokkuð sem menn áður þekktu af því tagi, bæði vegna þess, að trúar-
84
TMM 2004 • 3