Tímarit Máls og menningar - 01.09.2004, Síða 111

Bókmenntir
Hann strauk ennið og bætti í staupið, stakk út og ræskti sig skyndilega furðu hátt eins
og hann væri ljón að öskra. Þurfti hann á fyrirgefningu að halda? Leitaði hann eftir
aflausn? Samúð? Var hann hingað kominn til að reyna að sættast við eigin samvisku og
fá ró í sálu sinni? (194)
Sá texti sem á eftir fer verður einna eftirminnilegastur; gamall samherji í heim-
sókn að játa fyrir Baldri misgerðir sínar áratugum fyrr. Þetta er meistaralega
spunninn kafli, hnyttilega sviðsettur og persónurnar skýrt og vel dregnar,
sjálfum sér samkvæmar og fyrirfram óútreiknanlegar. Um leið birtast þverstæð-
urnar í fari Baldurs þar sem þessi vammlausi sannleiksleitandi gerir í kjölfar
samtalsins purkunarlausa tilraun til að hylja spor sín sem málverkafalsara.
„Síðustu sósíalistarnir“
En sagan hefur meira að geyma en ljóslifandi og margþættar persónur og nost-
urslega mynd í stílnum af þeim tíðaranda og hugarheimi sem þær tilheyra. Höf-
undur gerir sér einnig far um að greina þennan tíðaranda og hlutdeild persón-
anna í honum.
Þetta fólk, þessi fjölskylda, sameinast í sameiginlegum minningum frá tímum
almennrar samstöðu og fjöldafunda. Sá tími virðist ekki eiga afturkvæmt. Sam-
staðan er brostin og hefur vikið fyrir „skrumi, pjátri og glingri nútímans þar sem
öllu virðist varða að sundra manneskjunni, tæta í sundur böndin sem knýta
okkur saman, rífa okkur upp með rótum og þeyta okkur burt í neyslubuskann"
(137). Til að verjast þessu reynir Baldur að búa sér til heim sem er heill og fagur,
í andstöðu við „þá kaldhæðnu vegsömun alls þess ljóta, snauða og andstyggilega
sem hægt og örugglega hafði tekið sess listanna og rutt þeim úr vegi og eytt
þeim“ (24). Þegar Geiri er við nám í Tékkóslóvakíu fyrir Vorið í Prag er hann á
sama hátt ófær um að meðtaka „þann margflókna vef svika og launráða sem
virtist ósýnilega ofinn um allt samfélagið þar sem ævinlega virtist þurfa að túlka
allt upp á nýtt sem virtist blasa við augum svo að allur heimurinn varð eins og
margrætt listaverk án augljósrar merkingar“. Og höfundur bætir við útleggingu:
„Svona var líf hans: hann leitaði merkingar“ (163). Á sumrin gerist Geiri leið-
sögumaður í fjallaferðum gamalla félaga sem leita hins eiginlega og óspillta
íslands. Á sama hátt finnur Baldur náðarkraft innra með sér þegar hann hlúir að
garðinum sínum; þá er hann „sá stjórnmálamaður sem hann hafði fæðst til að
verða og aldrei orðið nema svipula stund“ (134).
Bæði Baldur og Geiri eru svo hreinhjartaðir að þeir sjá ekki í gegnum hinar
pólitísku refjar sem þeir eru beittir. En auk þess virðast þeir hafa staðið utan við
þá menningarlegu og pólitísku strauma sem eru ríkjandi í kringum þá á æsku-
árunum. Sambandsleysið virðist að vísu helst birtast í andúð á tyggigúmmíi og
rokkmúsík og í alvörugefinni ábyrgðartilfinningu gagnvart ástandi heimsmál-
anna í stað þess að langa í skellinöðru. Þeir eru þannig sýndir sem áþekkir tíma-
villingar og Einar gamli Egilsen þegar endanlega er farið að slá út í fyrir honum.
Eigi að síður klykkir höfundur út með eftirfarandi alhæfingu í bókarlok:
TMM 2004 • 3
109