Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Blaðsíða 90

Bókmenntir
réttu magni að mínu mati. Útgefandi og höfundur hafa valið þá leið að prenta
stundum stutta kafla, allt upp í nokkrar blaðsíður, á gráa fleti og undir ein-
hverjum tilteknum fyrirsögnum eins og til dæmis: „Samferðamenn“ eða „Af
starfi rithöfundar“. Líklega á þetta að hvíla lesandann með því að brjóta upp
textann. Trúlega á þetta líka að skilja milli meginmáls og útúrdúra eða hliðar-
upplýsinga og hjálpa lesanda þannig að skilja á milli aðal- og aukaatriða. Það
getur vel verið að mörgum finnist það einmitt virka þannig en mér finnst þetta
frekar truflandi og vinna gegn einbeitingu og úrvinnslu. Það er eins og að lesa
blöðin að lesa bækur sem eru svona frágengnar. I bókinni eru heldur ekki skýr
skil á milli meginmáls og gráu svæðanna. A báðum stöðum er efni um sam-
ferðamenn og starf rithöfundar og þá vaknar spurningin hvort ekki hefði verið
hægt að tengja gráa efnið betur við megintextann og gefa lesandanum kost á
því að lesa eins og leið liggur. Þetta kann þó að vera lítilvægt smekksatriði og
umræða um bókagerð fremur en ævisagnaritun.
Yfirlestur og allur textafrágangur sem lýtur að málfari er til fyrirmyndar.
Sögumaður er hófstilltur og skynsamur í meðferð heimilda, vegur og metur
en heldur sig til hlés. Öfugt við sögu Hannesar Hólmsteins um sögu Halldórs
Laxness er hér erfitt að sjá sterka pólitíska eða hugmyndalega samúð sem setji
mark sitt á túlkun upplýsinga. Halldór Guðmundsson reynir ekki í frásagnar-
aðferð sinni að feta í fótspor Laxness, sem var að sjálfsögðu ofstopafullur í
stíl og yfirlýsingum þegar honum bauð svo við að horfa, og sennilega er það
skynsamlega valið að sneiða hjá öllu slíku en það getur orðið svolítið dauflegt
hvað sögumaður lætur lítið fyrir sér fara. Örsjaldan bregður hann á leik með
íronískum eða fyndnum athugasemdum og þá saknar maður þess að hann
skuli ekki gera sig breiðari í þessari bók. Eg nefni hér til dæmis þegar sagt er
frá stafsetningarstríði um Islendingasögur þar sem þeir börðust hlið við hlið
Halldór Laxness og Ragnar í Smára en því lýsir Halldór Guðmundsson svo að
engan bilbug hafi verið að finna á árásarliðinu, „hvorki á kommúnistum né
margarínistum" (s.469).
Hinn ungi Laxness
Halldór Guðmundsson skiptir viðfangsefni sínu í fjóra meginþætti sem hann
gerir upp við en það eru mótunarár Halldórs Laxness, hugmyndir hans, rit-
störf og samband við þjóð sína.
Fyrsti meginþátturinn fjallar um hinn unga Laxness og auðvitað er það for-
vitnilegur brennidepill. Hvernig var snillingurinn í bernsku? Getum við þekkt
snillingana frá upphafi? Lýsingin á hinum unga Laxness er raunar svipuð þeirri
sem við eigum að venjast. Hann átti hlýja og góða foreldra sem sinntu honum
og þörfum hans vel og létu margt eftir honum. Hann ólst upp við dagsbrún
nýrra tíma og kynntist vitru gömlu fólki sem veitti innsýn í fortíðina. Löngun
hans til þess að höndla heiminn í rituðum texta varð fljótlega að sterkri þrá
eða nánast að þráhyggju. Hann virðist frá upphafi hafa verið viðkvæmt barn
en það er eins og samfélaginu hafi láðst að tukta úr honum þessa viðkvæmni.
88
TMM 2005 ■ 3