Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Blaðsíða 108

Bókmenntir
gerir ýmist harða og kalda eða veitir afsökun til að fá útrás fyrir hrottaskap og
kvalalosta.
En þegar flótta Thomasar lýkur tekur við önnur frásögn þar sem hann seg-
ir sjálfur frá afdrifum sínum eftir handtökuna, fangavist á Mön og þátttöku í
heimsstyrjöldinni, fyrst sem þýskur skrifborðshermaður, seinna sem túlkur
bandamanna og þar með þátttakandi í sigurför þeirra gegn hans eigin þjóð.
En í þessum eftirmála kemur líka ýmislegt annað á daginn um raunverulegar
ástæður fyrir veru Thomasar á íslandi, og um svik hans við þá sem björguðu
honum.
Þessi eftirmáli setur alla söguna í nýtt ljós fyrir lesandanum og hann getur
farið að gruna sögumann fyrri hlutans um græsku. Frásögnin er að stærstum
hluta frá sjónarhorni Thomasar og það rennur upp fyrir lesandanum þegar
allir þræðir hafa verið hnýttir að sögumaður hefur leynt fyrir honum ýmsu
og logið til um annað, enda er hann á bandi Thomasar líkt og aðrar persónur
bókarinnar sem aðstoða hann við blekkingaleikinn. Það er til marks um styrk
bókarinnar að þrátt fyrir þetta gufar samúðin með Thomasi ekki upp. Svik
hans við sjálfan sig og aðra verða kannski ekki skiljanleg, en hann birtist okkur
sem maður mótaður af aðstæðum sínum og öldinni. Hann er góður hermaður
sem tekur ekki frumkvæði að neinu heldur bregst við aðstæðum, ávallt með
það efst í huga að bjarga eigin skinni og þeirri hugmyndafræði sem hann þrátt
fyrir allt trúir á lengi vel. Hann tekur skyldu sína og hugmyndafræði fram yfir
fólk, í því eru svik hans fólgin og það gerir hann og fólkið í kring um hann að
sterkri táknmynd aldarinnar.
Flóttinn er ekki einföld saga og hún er frábærlega vel uppbyggð og skrifuð.
Þetta á ekki einungis við um hinn sögulega þátt hennar, rannsókn á atburðum
og tíðaranda sem skilar sér í lifandi persónum og umhverfi, heldur ekki síður
í útsmoginni frásagnaraðferð og uppbyggingu. Hvorki sögumaður né aðalper-
sóna hans eru allir þar sem þeir eru séðir, þeir eru flæktir í vef blekkinga og
svika sem lesandinn verður að ráða fram úr.
Soffía Auður Birgisdóttir
Án titils
Kristín Marja Baldursdóttir: Karitas án titils. Mál og menning 2004.
í upphafi skáldsögunnar Karitas án titils eftir Kristínu Marju Baldursdóttur
er dregin upp mynd af sturlaðri konu sem klifrar upp á bæjarburst í afskekktri
vestfirskri sveit, situr þar klofvega með útrétta arma, fer með formælingar og
gólar. Hin galna er vinnukona á heimili ekkjunnar Steinunnar Ólafsdóttur og
barnanna hennar sex. Ekkjan umber „tryllingsköst“ vinnukonunnar, sem ber
106
TMM 2005 • 3