Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Blaðsíða 104

Bókmenntir
Satt og logið
Dauðans óvissi tími og Svartur á leik eru afar ólíkar bækur þótt ýmsir þræðir
tengi þær. í báðum er fjallað um einhvers konar bissnessmenn og blóðið flæð-
ir í stríðum straumum. Þessi líkindi skipta þó ekki máli nema til að skoða í
hversu ólíkt samhengi er hægt að setja svipað efni. Líkindin með fjölmiðlaum-
fjölluninni sem nefnd voru að framan eru mun athyglisverðari, þar þykja
tengsl við raunveruleikann áhugaverðust alls og einu gildir hvort vel eða illa
tekst til, bókmenntagildi telst ekki fréttnæmt.
Að vísu er leik að mörkunum milli raunveruleika og skáldskapar ekki bara
að finna í fjölmiðlaumfjölluninni, heldur einnig að nokkru innan bókanna
sjálfra. Það er fremur einfalt í Dauðans óvissa tíma, felst fyrst og fremst í vísun-
um til þjóðþekktra persóna, en flóknara í Svartur á leik þar sem töluvert ber
á hugmynd sem höfundurinn lýsti svo í viðtali: „Heimur undirheimanna er
skáldaður og geggjaður, staðreyndir koma honum ekkert við. Þarna ertu með
nokkra valdamikla menn sem ráða og það sem þeir segja eru lög. Ef einhver
þeirra segir að þú skuldir, þá skuldarðu. Sá sem skáldar hverju sinni býr til
raunveruleikann ,..“n
Völdin ráða viðmiðum um hvað er gott og vont, satt og logið. Raunveruleik-
inn er höfundarverk, höfundarverkið er blóðugur bisness.
1 „Ný bók Þráins hjá lögfræðingi“, Fréttablaðið, 5. september, 2004, s. 30.
2 „Dýfði sér í undirheimana" [viðtal við Stefán Mána], Fréttablaðið, 11. september
2004, s. 20.
3 „Einhver verður að rjúfa þögnina" [viðtal við Þráin Bertelsson], DV, 6. nóvember
2004, s. 40-41.
4 Sem dæmi má nefna ritdóm um bókina í Fréttablaðinu sem hefst á orðunum:
„Glæpasögur eru æði margar þessi jólin, greinilega vaxandi straumur, en ekki
treysti ég mér til að kryfja félagslegar forsendur þeirrar bylgju.“ (Melkorka Ósk-
arsdóttir: „Gómsætur glæpagrautur", Fréttablaðið, 16. desember 2004, s. 50.) Það
fer ekkert á milli mála að höfundur ritdómsins telur bókina vera glæpasögu.
5 Ágætis umfjöllun um glæpasagnahugtakið og afmörkun bókmenntagreinarinn-
ar er í bók Katrínar Jakobsdóttur: Glcepurinn sem ekki fannst. Reykjavík, 2001,
bls. 19 o.áfr.
6 Halldór Kiljan Laxness: Atómstöðin. Reykjavík, 2. útg. 1961, s. 30.
7 Jón Karl Helgason fjallaði um þessa víkingaorðræðu í fyrirlestrinum „Víkingar
efnisins" á málþingi um athafnalandið Island sem Stofnun Sigurðar Nordals og
Verslunarráð héldu sameiginlega 19. apríl 2005 í minningu Ragnars í Smára.
8 „Einhver verður að rjúfa þögnina", s. 40-41.
9 Hávar Sigurjónsson: „Sannleikurinn er sagna bestur“ [viðtal við Þráin Bertels-
son], Morgunblaðið, 12. desember 2004.
10 Jón Yngvi Jóhannsson: „Glæpur, refsing, ábyrgð. Um íslenskar skáldsögur árið
2004“ Tímarit Máls ogmenningar 1. hefti, 66. árg., 2005, s. 72-84.
11 „Dýfði sér í undirheimana", s. 20.
102
TMM 2005 • 3