Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Blaðsíða 120

Bókmenntir
lesanda sínum. Af öllum þessum sökum veitir manni ekki af þéttri handleiðslu
gegnum þessi rit, og hana veitir Kristján svikalaust. Við það efni bindur hann
sig svo náið að það skiptir hann t.d. ekki máli, um ritgerðina sem Grímur varði
1845,3 hvort hún kom raunverulega út það ár, eða 1844 þegar byrjað er að vitna
til hennar,4 eða 1854 eins og ævisöguritari Gríms heldur fram,5 eða enn síðar af
því að þar „er vitnað til bóka sem virðast hafa komið út 1855“ (bls. 137).6
Með þessari nálgun, og hinni ríku áherslu á að útskýra hvern staðinn af
öðrum hjá Grími, er öðrum möguleikum nokkuð skákað til hliðar. Þar sem
fyrri rannsóknir á Grími gera lítið með þessar æskuritgerðir hans, þá verður
umræða Kristjáns um stöðu rannsóknarinnar óhjákvæmilega snubbótt (bls.
13-14, 20-21). Enda bendir hann á að líflegar rannsóknir síðari ára á íslenskri
rómantík hafi lítið beinst að Grími saman borið við Fjölnismenn og einkanlega
Jónas.7 Svo er Kristján ósáttur við margt í túlkun manna á list Gríms, en rök-
ræðum um það er erfitt að finna eðlilegan stað í verki sem er byggt svona þétt
utan um ritgerðirnar þrjár. Hann skýtur inn athugasemdum þar sem tilefni
gefst,8 en nær þó sýnilega ekki að segja hug sinn allan, sérstaklega ekki um
túlkun Páls Valssonar á Grími í íslenskri bókmenntasögu III frá 1996. Þarna
vekur Kristján meiri forvitni en hann svalar og liggur við að hann skuldi les-
endum sínum skipulegri umfjöllun um ágreining sinn við Pál.
Þessa annmarka sætti ég mig fúslega við þegar á móti kemur fróðleg og
furðu-skemmtileg leiðsögn Kristjáns um ritgerðirnar þrjár, stórmerkilega texta
sem ég myndi aldrei lesa mér til gagns af eigin rammleik.
I leiðsögn hans fær hugmyndasaga rómantíkurinnar sérstaka áherslu, og
er hún innleidd með yfirliti „um þýska hughyggju“ (bls. 22-44), þ.e. aðallega
um Hegel og þær hugmyndir hans sem Grímur tekur upp. Það kemur svo í
ljós að Grímur tekur nokkrar sveiflur í afstöðu sinni til Hegels, enda voru þau
efni öll í deiglunni í danskri menningarumræðu, sérstaklega eftir að farið var
að hlusta verulega á Kierkegaard (sjá bls. 130-134). Hugmyndasaga Kristjáns,
bæði þessi atriði og mörg önnur sem bregður fyrir, er ekki aðeins stórmerkileg
til að átta sig á Grími sjálfum og frá hvaða útgangspunkti hann þróast sem
skáld, heldur á hann þetta baksvið sameiginlegt með öðrum Hafnar-íslend-
ingum, og því held ég bókin verði mörgum kærkomin lesning í framhaldi af
hinum fjörugu Jónasarrannsóknum síðustu 10-20 ára.
Fyrir utan meginþráð hugmyndasögunnar veitir Kristján lesanda sínum
kærkomna þjónustu, snýr á furðu aðgengilega íslensku öllu sem hann hefur
beint eftir Grími (birtir dönskuna bara neðanmáls), og er ólatur að fletta upp
hvers kyns upplýsingum sem Grímur vísar til eða gengur út frá. Hann gerir t.d.
grein fyrir fjölda persóna sem Grímur hefur eitthvað um að segja, að nokkru
jafnharðan og svo í sérstakri persónuskrá (bls. 253-265). Þá spillir það ekki að
Kristján, sem er þaulreyndur höfundur margs konar texta, á einkar létt með að
orða hugsun sína og nýtur sín við að skrifa. Það er líka stutt í gamansemina í
texta hans, græskulausa og viðkunnanlega (það er mitt vandamál ef ég hef ekki
smekk fyrir einstaka bröndurum, eins og fyrirsögninni „Donny Johnny" sem
vísar til kvæðis Byrons um Don Juan).
118
TMM 2005 ■ 3