Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Blaðsíða 111

Bókmenntir
líða lesendum seint úr minni og ekki furða að bókin hafi bæði verið kvikmynduð
og sett á svið, slíkt aðdráttarafl hafa konur Kristínar Marju. Það sama gildir um
konurnar í Karitas án titils. Kvenhetjur íslendingasagna koma upp í hugann aft-
ur og aftur. Halldóra systir Karitasar hryggbrýtur mestu hetjuna á íslandi, hann
Sumarliða, því hann sýnir henni of mikið fálæti framan af. Elskaði hún hann þó
út af lífinu. Bjarghildur hreppstjórafrú er með skemmtilegustu kvenlýsingum
íslenskra samtímabókmennta samanlagðra. Hún er síður en svo nokkur engill
- jafnvel djöfulleg á köflum - en hefur ráð undir rifi hverju. Konurnar á Aust-
fjörðum, sem allar heita karlmannsnöfnum, Högna, Kára, Karlína, Guðjóna,
Erlendína, Magnúsína og Eiríka (og minnir á að þær búa í samfélagi sem allt
snýst um karlmenn), standa saman þegar þörf er á þótt þær sýni hver annarri
fálæti dags daglega. Konurnar í Öræfasveitinni, sem allar bera nöfn kvenhetj-
anna úr íslendingasögum, taka við Karitas þegar hún hefur misst lífsviljann og
hjúkra henni til lífs aftur. Allar bera þessar konur svo sterk persónueinkenni að
þær verða ljóslifandi fyrir hugskotssjónum lesanda.
í öðru lagi má nefna lýsingar höfundar á vinnu kvenna sem eru meðal athygl-
isverðustu þátta bókarinnar. Kristín Marja lýsir síldarsöltun og saumaskap,
matargerð og þvottum af næmi og fjörleika og lýsingarnar taka stundum á sig
allt að því goðsagnakenndan blæ. Svo er til að mynda farið um lýsingarnar á
haustverkum Bjarghildar, sem er húsfreyja á myndarbúi í Skagafirði. Bjarghildur
ber nafn með rentu og stjórnar sínu vinnufólki af list og eru lýsingarnar á sult-
ugerð, víngerð og sláturgerð hreint óborganlegar. Beinast liggur við að tala um
„kvenlegt sjónarhorn" í þessu sambandi. Nefna má einnig lýsingar á áhrifum
salts á hendur síldarsöltunarkvenna, lýsingar á því þegar konur undirbúa komu
barns í heiminn, og svo mætti lengi telja. Síðast en ekki síst má nefna lýsingarnar
á listsköpun Karitasar. Myndir hennar fleyga með jöfnu millibili frásögnina og
eru einu staðirnir í bókinni þar sem við fáum sjónarhorn hennar beint. Megin-
frásögnin er hins vegar í þriðju persónu en víða er lýst listsköpun Karitasar, sem
ætíð endurspeglar líðan hennar, oft á óhlutbundinn hátt, enda er hún módernisti
og þráir „óreiðuna“ - sem mætir litlum skilningi samferðamannanna.
Víða í frásögninni koma verk þekktra íslenskra listakvenna upp í hugann,
til að mynda þegar verið er að lýsa vinnu kvenna. Ekki veit ég hvort Kristín
Marja er beinlínis að vísa til þessara verka (ég nefni til dæmis málverk Kristín-
ar Jónsdóttur) en ekki þykir mér það ólíklegt, enda væri það fullkomlega í anda
bókarinnar sem á kannski það erindi framar öðru að vekja athygli á hlutskipti
íslenskra listakvenna fyrr á tímum. Þótt vissulega hafi margt breyst til batnað-
ar í þeim efnum á okkar tímum, vekur það mann til umhugsunar um mat á
listsköpun íslenskra kvenna að þessi skáldsaga sem hér er til umræðu komst
hvergi á blað þegar verið var að tilnefna íslenskar bækur til verðlauna síðastlið-
ið haust. Sú staðreynd er undirritaðri óskiljanleg. Karitas án titils er í mínum
huga ein albesta íslenska skáldsagan sem kom út á síðasta ári og þótt litið sé til
lengri tíma. Látið hana ekki fram hjá ykkur fara.
1 Kristín Marja Baldursdóttir. „Frá höfundi". www.bokmenntir.is
TMM 2005 • 3
109