Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Blaðsíða 119

Bókmenntir
Síðan langur formáli sem Grímur ritaði fyrir samkeppnisritgerðinni þegar
hann gaf hana út tveim árum síðar, en hafði þá þegar vaxið nokkuð frá henni.
Og loks doktorsritgerð hans (það var kallað meistarapróf á sínum tíma en síðar
gert jafngilt doktorsprófi) um líf og list Byrons.
Það var sem sagt fræðimennskan sem Grímur Thomsen tók með trompi,
áður en hann sneri sér að stjórnmálatengslum og dönskum embættisframa,
og löngu áður en hann haslaði sér síðasta völlinn sem yrkjandi öldungur á
Bessastöðum. Það var þó ekki sérhæfð aðferðafræði bókmenntarýnenda sem
Grímur helgaði sig á þessum árum, heldur fræðimennska sem kallar umfram
allt á yfirsýn (Grímur skrifar eins og hann hafi lesið allt milli himins og
jarðar og það hljóti lesendur hans að hafa gert líka), krefst þess að iðkandinn
tolli í heimspekitísku samtímans, en gefur honum líka veiðileyfi á menning-
arumræðuna eins og hún leggur sig. Maður hlýtur að bera Grím saman við
Sigurð Nordal tveim kynslóðum síðar, sem leggur líka heimspeki eða lífssýn
að grunni bókmenntarannsókna sinna og beinir þeim af fullum metnaði inn
í menningarumræðu samtímans. En Nordal tekur sér undirbúningstíma, til-
einkar sér sérhæft handverk handritarannsóknanna, og sérhæfir sig í fornrit-
um á eigin tungu þótt hann túlki þær jafnt fyrir heiminum og heimamönnum.
Grímur er kornungur farinn að dæma um stóru drættina í bókmenntum og
andlegu lífi Frakka, forustuþjóðarinnar í þeim efnum, og hálfþrítugur stígur
hann fram sem helsti sérfræðingur Danaveldis um enskar samtímabókmennt-
ir. Svo marktækur er hann þá orðinn í menningarumræðunni að andans menn
á borð við þjóðskáldið Oehlenschláger kynna sér ritgerð hans áður en hún er
formlega gefin út (bls. 138), og ekki er hún fyrr komin í dreifingu en sjálfur
Soren Kierkegaard hellir sér yfir hana til að gá hvort Grímur aðhyllist eitthvað
af sínum hugmyndum, og hvort hann kvitti þá fyrir þær með nægilegum til-
vísunum - sem var víst ekki (bls. 209,234 - enda held ég Grímur vitni bara alls
ekki í danska höfunda). Það er niður af þessum tindi sem Grímur Thomsen
stígur af og til næstu áratugi til þess að túlka fyrir Dönum bæði þeirra eigin
samtímabókmenntir (H. C. Andersen) og norræn fornrit.
Með Byronsritgerðinni hafði Grímur sett sér „at stille Byron, ikke mig selv,
i det rette lys“ (bls. 138 nm.), og væri þó synd að segja að hann skrifi af neinni
hlédrægni1 eða að ritgerðin varpi ekki skýru ljósi á hann sjálfan líka. Betur en
Grímur sjálfur lifir Kristján Jóhann Jónsson eftir þessari góðu reglu og stenst all-
ar freistingar til að trana sér fram fyrir rannsóknarefnið. Eftir stuttan inngangs-
kafla leiðir hann lesandann gegnum ritgerðirnar þrjár, að mestu í réttri röð,
endursegir og útlistar.2 Þetta virðast kannski ekki metnaðarfull efnistök, en þau
eru ótvírætt heppileg. Þessi æskuverk Gríms eru nútímalesanda ótrúlega fjarlæg
og óaðgengileg. Því veldur að nokkru tungumálið, en Grímur slær óspart um sig
með því valdi sem hann hafði náð á flottustu menntamannadönsku. Einnig hug-
myndaheimurinn, því að Grímur talar beint út úr afli rómantíkurinnar, notar
eins og innvígður hið kynlega hugtakakerfi Hegels, og er sífellt að skrifa sig upp
að umræðu dagsins í hópi danskra menningarvita. Og í þriðja lagi sú víðfeðma
þekking á bókum, mönnum og málefnum síns tíma sem Grímur ætlast til af
TMM 2005 • 3
117