Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Blaðsíða 24

Ármann Jakobsson
afþreyingin getur verið lúmsk). En í alvarlegri sögulegri skáldsögu er
markmiðið að koma á framfæri nýstárlegri túlkun á sögunni og strax á
19. öld er það gjarnan gert með því að nota sjónarhorn þeirra sem minna
mega sín. Enda voru sögulegar skáldsögur þess tíma mikilvægur hluti
raunsæishefðarinnar.
Á 20. öld varð til angi sögulegra skáldsagna sem stundum eru kallað-
ar andhefðarsögur. Þar eru hefðbundnar goðsögur, bókmenntaverk eða
ævintýri endursamin eða gerð við þau tilbrigði með eins konar viðsnún-
ingi. Fræg dæmi um þetta eru Grendel eftir John Gardner (1971) sem er
tilbrigði við Bjólfskviðu frá sjónarhorni skrímslisins og saga Timothy
Findleys Not Wanted on the Voyage (1984) þar sem saga Nóaflóðsins
er endursögð en ekki með Nóa og Guð sem aðalpersónur. Grískar goð-
sagnir hafa verið endurtúlkaðar í skáldsögum Christu Wolf, Kassöndru
(1983) og Medeuröddum (1996) en héðan af íslandi er þekktasta dæmið
Gunnlaðar saga Svövu Jakobsdóttur (1987) sem er róttæk endurtúlkun
norrænna goðsagna. Ævintýrin gengu í endurnýjun lífdaga í smásagna-
safni Angelu Carter, The Bloody Chamber (1979), þar sem hún ýtir
við ýmsum íhaldssömum hugmyndum ævintýranna. Það sem samein-
ar þessar sögur er að meginmarkmið þeirra er að nota hefðina til að
færa fram róttækan boðskap þó að formlega séu þær misróttækar og
módernísk einkenni misáberandi.
f Skugga-Baldri er tekist á við tiltölulega einfalda frásögn úr íslenzk-
um þjóðsögum og ævintýrum Jóns Árnasonar þar sem segir frá
skrímslunum skoffíni og skuggabaldri. Samkvæmt einni gerð eru þau
hvorttveggja afkvæmi tóu og kattar en munurinn sá að kötturinn er
móðir skoffínsins en faðir skuggabaldurs. Skuggabaldrar eru sagðir
skæðir að bíta fé og tekið er fram að byssur bili andspænis þeim. Ef
marka má frásögn Jóns Árnasonar tala skuggabaldrar og eru þannig á
mörkum manns og dýrs. Fróðleiknum fylgir saga þar sem skuggabaldri
tekst að láta banamann sinn færa föðurnum skilaboð en sá er heimilis-
fress á Bollastöðum.
Lengra er það nú ekki enda reynist Sjón ekki þurfa lengri sögu til
að takast á við 19. öldina. Skuggabaldurinn í þjóðsögunni er skrímsl
af finngálknaætt, afkvæmi óæskilegs samgangs ólíkra tegunda. Hann
er metinn alfarið út frá manninum sem skaðvaldur, framandi meindýr
sem ruglar hinn eðlilega gang samfélagsins með drápfýsn sinni. Þó að
skuggabaldurinn sé náttúrulegt viðundur má samt telja hann til náttúr-
unnar í ýmsum skilningi. Til dæmis finnst hann á víðavangi og er and-
stæðingur siðmenningarinnar sem felst í búskap mannsins og nýtingu
á náttúrunni. Þó reynist skuggabaldurinn í þessari einu sögu koma úr
22
TMM 2005 ■ 3