Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Blaðsíða 58

Kristján Jóhann Jónsson
þess að sýna eigin færni um leið. Hann stofnar til átaka á ritvellinum og
gerir texta Þórleifs að víti til varnaðar. Maðurinn frá Hornströndum féll
eftir þessi átök í skuggann af manninum úr Suðursveit sem varð prins
hinna þjóðlegu íslensku bókmennta og þjóðfræða og íslenskari en allt
sem íslenskt er og jafnframt frumkvöðull módernismans. Það er vissu-
lega skringilegt en ennþá skrýtnara er að þessi árásar- og skammagrein
Þórbergs um keppinaut sinn skyldi breytast í heilagan ritsnilldartexta og
fordæmi í vitund okkar íslendinga.
Næsta dauðasynd í predikun Þórbergs Þórðarsonar er lágkúra. Samkvæmt
orðabók er lágkúra andleg flatneskja eða svipleysa, og í mál- og bragfræði
er átt við stílgalla sem felst í sviplausu málfari, fábreytilegu eða kauðsku
orðalagi, klaufalegri orðskipan og ónákvæmri málbeitingu (íslensk orða-
bók, 2002). Þessi orðabókarskýring virðist að hluta til unnin upp úr grein
Þórbergs. Enn sem fyrr vantar stílfræðilegar greiningar á hugtökum.
Orsök lágkúrunnar er menningarleysi og fjósamennska í þjóðarsálinni
og hver skyldi nú meiningin vera með þeirri staðhæfingu? Stílfræðileg
dæmi Þórbergs eru sem fyrr laus í reipunum og einkennast framar öðru af
hastarlegum viðbrögðum við smáum tilefnum. Þær lágkúrur sem einkum
hafa skotið höfundi Hornstrendingabókar ref fyrir rass, eins og Þórbergur
orðar það, „eru endurtekningar sömu atkvæða, orða og orðatiltækja með
stuttu millibili“ (bls. 218). Það er vissulega rétt að ekki er heppilegt að tugg-
ast um of á sömu orðunum en jafnvel þó það hendi menn er það varla til
marks um menningarleysi og fjósamennsku í sálinni.
Lágkúran fylgir uppskafningunni og skallanum að því leyti að stíl-
einkenni eru útskýrð með yfirlýsingum um persónueinkenni og þekk-
ingarstig. Þetta er afgerandi viðhorf og virðist byggt á þeim skilningi á
kennslu að kennsla sé í því fólgin að segja fólki hvað sé að því.
Ruglandi
Fjórða dauðasyndin er ruglandi og er skilgreining hennar nokkuð skýr
en einnig að mestu leyti siðferðileg. Þrennt fellur undir hugtakið hjá
Þórbergi. Það er að gæta þess ekki að raða setningum á yfirvegaðan hátt,
að álykta rangt og ljúga viljandi. Þessar syndir virðist Þórbergur yfirleitt
telja stafa af einhverju sem hann kallar skapgerðarheimsku og virðist
einna helst vera skortur á persónulegum þroska. Síðast en ekki síst stafar
ruglandin af illgirni pólitískra lygalaupa.
56 TMM 2005 ■ 3