Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2009, Qupperneq 120

Múlaþing
Kaupfélag Héraðsbúa þarf að fá 40 hestöfl af
tryggum krafti við rekstur frystihúss síns, og
er það því stórt ijárhagslegt atriði fyrir félagið
að geta fengið rafmagn í sína þjónustu, en
félagið er algjörlega útilokað frá raforku nema
í félagi við þorpsbúa. Samkvæmt þeim
upplýsingum, sem ég hefi getað aflað mér,
eyðir þorpið árlega kolum og olíu fyrir ca.
I0.000.oo krónur eftir núgildandi verðlagi.
Þorpinu býðst starfræksla á stöðinni [hér er
sennilega átt við vatnsréttindi og afnot af
landi, lóð undir stöðvarhús og önnur
mannvirki\ gegn 6-8 hestöflum af orku
stöðvarinnar, er takist af þeim krafti, sem er
umfram þarfir þorpsbúa.
Geta má þess, að vélahúsið er hugsað svo
stórt, að þar megi bæta við ca. 100 hestafla vél.
Yrði hún tekin til notkunar, ef ullarverksmiðja
risi upp á Austurlandi eða annað aflfrekt fyrir-
tæki.
Leyfi mér að vænta yðar heiðraða svars
við fyrstu þóknanlega hentugleika.
Virðingarfyllst.
Til atvinnu- og samgöngumálaráðuneytisins
Reykjavík.
Jafnstraumsvélarnar voru slys
Eins og fram kemur í bréfmu fer höfundur
þess fram á, að ráðuneytið sendi sérfróðan
mann austur á Reyðarfjörð til að meta
endanlega aðstæður til virkjunar Búðarár og
gera síðan fúllnaðaráætlun um verkið eins og
segir í bréfinu. Þó að það fínnist hvergi í
þeim skjölum, sem fundist hafa um þetta
mál, þá má slá því fóstu, að ráðuneytið hafi
orðið við ósk Reyðfirðinga um þessa aðstoð
og fengið Steingrím Jónsson rafmagnsstjóra
í Reykjavík til þess að taka þetta að sér, en
það er vitað með vissu, að það var hann, sem
ákvað stærð og gerð vélanna og hefur að
öllum líkindum gert útboðslýsingu.
Ekki er gott að segja um það nú, hvernig
það atvikaðist, en í þessari hönnunarvinnu
gerðist slys, sem átti eftir að gera þessa
virkjun úrelta áður en hún fór í gang.
Vélamar, sem ákveðið var að nota, voru:
Túrbína af Pelton gerð með láréttum ási 600
/1080 snún/mín án gangráðs og aðeins með
handstillingu. Hún var þýsk smíði eins og
aðrar vélar í rafstöðinni. Smíðanúmer
hennar var 10507 og smíðaár 1927. Afl
hennar var 200 hestöfl og vatnsnotkun við
fullt álag 160 1/sek. Rafallinn var
jafnstraumsrafall frá A.E.G. 130 K.W. 440
v. með miðtaug eða 2x220 v. eftir því sem
menn vilja kalla þetta kerfí.
Við þennan rafal var segulmögnunarvél
og spennustillir af svokallaðri jámlampa-
gerð og að sjálfsögðu handstilliviðnám fyrir
spennustillingu. Þessi búnaður átti einn og
sér að tryggja jafna spennu á rafkerfinu án
þess að gangráður væri við túrbínuna, en
fljótlega kom í ljós, að þetta var ófull-
nægjandi vegna þess, að ekki er nóg að
stilla spennuna við breytilegt álag, heldur
verður að stjóma afköstum aflvélarinnar í
samræmi við þörfina hverju sinni.
Svo má bæta því við, að í upphafi
stríðsins slitnuðu öll sambönd við Þýska-
land og þess vegna var ekki hægt að útvega
varahluti í spennustillinn, sem bilaði um
þær mundir. Nánar um þetta síðar.
Áður er minnst á, að slys hefði orðið við
hönnun þessarar virkjunar og val á vélum
og búnaði. Verður nú gerð nokkur grein
fyrir í hverju þetta slys er fólgið, en nú er
ekki unnt að segja með neinni vissu, hvað
þá nokkurri sanngimi, hvers vegna það
varð. Ástæðan er einfaldalega sú, að engin
gögn hafa fundist, sem varpa ljósi á málið.
Fram að þessu höfðu allar virkjanir
landsmanna verið 220 volta jafnstraums-
virkjanir og allur rafbúnaður að sjálfsögðu
verið við það miðaður, þó að þeim, sem lært
118