Saga - 2016, Page 184

stöðum nefnir höfundur efasemdir um sannleiksgildi heimilda sinna.
Annars vegar endurtekur hann efasemdir Pjeturs Guðmundssonar annála-
ritara um frásögn í Árbókum Jóns espólíns af því að veturinn 1806–1807
hafi Grímseyingar getað gengið á hafís til Akureyrar (bls. 38). Hins vegar
vísar höfundur til þess á einum stað neðanmáls að vitni, sem höfðu hýst
Ingiríði á flakki hennar, hafi haft hag af því að segja ósatt við yfirheyrslur
þar sem þeir hefðu annars getað átt von á sektum fyrir að hýsa lausgangara
(bls. 102). Þessi skortur á heimildarýni á ekki aðeins við um réttarfarsheim-
ildirnar, sem eru uppistaða verksins, heldur einnig aðrar heimildir. Þannig
er það fremur vandræðalegt að sjá gagnrýnislausa endursögn höfundar á
gildis hlöðnum frásögnum Jóns espólín um byltingu Jörgens Jörgensen og
aðra atburði sumarsins 1809 og slúðurkenndar gamansögur af nafnkennd -
um mönnum úr ýmsum frásagnarheimildum. Maður veltir því óhjákvæmi-
lega fyrir sér hvaða erindi slíkt eigi við söguna af Ingiríði. Það sama á raunar
við um álfadvölina, sem vísað er til í titli bókarinnar og reglulega á síðum
hennar, en eina heimildin sem vitnað er til um að Ingiríður hafi lagst í ferða -
lög til að dveljast með álfum í óbyggðum er slúðursögn úr Ættartölubókum
Jóns espólín (bls. 13).
Í öðru lagi fer lítið fyrir greiningu á viðfangsefninu. Bókin er sett upp í
línulaga frásagnarstíl, líkt og kannski er eðlilegt út frá því markmiði höfund-
ar að segja sögu einstaklings og skapa þannig mynd af aldarfari og tíðar-
anda. en höfundur virðist feiminn við að draga almennar ályktanir um
menn ingu, hugarfar og félagsgerð íslensks samfélags á öndverðri 19. öld á
grundvelli umfjöllunar sinnar þó að efniviður hans gefi ærin tilefni til þess
og heimildirnar innihaldi gnótt upplýsinga til að greina nánar. Það hefði,
svo eitt dæmi sé tekið, verið fróðlegt að kanna hvort greinanlegur munur
hafi verið, eftir efnahag eða þjóðfélagsstöðu, á móttökum Ingiríðar á þeim
tugum bæja sem hún dvaldi á um lengri eða skemmri tíma, hvaða viðhorf
birtast í vitnaleiðslum um gestrisni og hvort þau viðhorf stangast á við lög-
gjöf o.s.frv. Þá þykir mér merkilegt hversu áberandi er að Ingiríði gekk betur
að fá húsaskjól og ýmiss konar lausavinnu í Skagafirði en í Húnaþingi og
eyjafirði (sjá t.d. bls. 87–108). Af hverju skyldi það stafa? er hér um einskæra
tilviljun að ræða eða ef til vill svæðisbundinn mun á menningu og hugar -
fari? Höfundur gerir sér sjaldan far um að kafa svo djúpt í greiningu sinni.
ein athyglisverð undantekning er þar á. Um miðja bók tekur höfundur
sér hlé frá lífshlaupi Ingiríðar til þess að ræða um áhrif hrepp stjóra instrúx -
ins svokallaða, frá árinu 1809, á félagslegt hlutskipti flakkara og lausamanna
og setur þar með sögu Ingiríðar í víðara samhengi. Lög um reisupassa höfðu
verið sett árið 1781 og algjört bann við lausamennsku árið 1783 en af ýmsum
ástæðum lítt verið framfylgt áratugina á eftir, eða þar til hreppstjórainstrúx
Magnúsar Stephensen skyldaði hreppstjóra til að hafa vökult auga með
brotum á viðkomandi lögum og tilkynna þau jafnharðan til sýslumanns. Í
kjölfar þess var eftirlit með förufólki og lausamönnum hert til muna og mál-
ritdómar182
Saga vor 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:09 Page 182