Strandapósturinn - 01.06.2014, Blaðsíða 69

67
gegnt gamla bænum á Stóru-Hvalsá. Fremur land þröngt er því að
Kollsá og Stóra-Hvalsá eiga lönd saman fyrir ofan Litlu-Hvalsá.
Mögu leikar til ræktunar eru þó talsverðir og allgóðir. Í fjöru
Lamba tanga, rétt sunnan við túnið, er ágætt steypuefni sem mikið
hefur verið byggt úr og reynst vel. Heimildir eru um að frá Litlu-
Hvalsá hafi verið stunduð sjósókn og þar staðið verbúðir. Til
þess bendir það sem stendur í Jarðabók Árna Magnússonar og
Páls Vídalíns þar sem segir (7. b., bls. 441–42): „Heimræði gott
þá fiskur gengur. Lendíng grýtt og stundum brimsöm.“ Býlið
fór í eyði 1958 og stendur þar ekkert hús nema gamalt fjár hús á
sjávarbakkanum. Upp með Hvalsá er mikill klettastapi sem sést
víða að. Hann heitir Bessaborg.
Stóra-Hvalsá
Stóra-Hvalsá er gamalt býli sem var í eigu Melstaðarkirkju í Mið-
firði samkvæmt Jarða bók þeirra Árna og Páls. Bærinn er á nyrðri
bakka Hvalsár nærri sjó. Þar eru sléttar sjávargrundir, nú að
mestu orðnar að túni. Upp í grundirnar skerst lítill sér kennilegur
vogur og innan við hann er mjór en alllangur tangi. Á tanganum
er forn rétt hlaðin úr grjóti sem notuð var sem nátthagi. Hlíðin
vestan bæjarins er nokkuð brött og skiptist í klettahjalla og mýrar-
drög.
Jörðin er mjög víðlend, ein stærsta jörð í hreppnum og af bragðs
beitiland. Upp með Hvalsánni fyrir ofan brúnir opnast Hvalsár-
dalur, geysilangur og gróinn vel. Þangað var sóttur engjaheyskapur
af nálægum bæjum áður en túnrækt hófst að ráði. Engjalandið
er stórt og í því sléttar breiður, sumar véltækar. Var beitt þar
hestasláttuvélum við heyskap inn og Hvalsárbóndi sló þar með
dráttarvél á fyrstu árum vélaaldar.
Í Hvalsárdal eru talin hafa verið fjögur býli um lengri eða
skemmri tíma. Þekktast af þeim er Feykishólar. Samkvæmt Jarða-
bókinni eru munnmæli að þar hafi staðið kirkja eða bænhús til
forna en eyðilagst í plágu. Til er örnefnið Kirkjuhóll í túni á
Feykishólum sem bendir til þess að eitthvað sé hæft í þessum
munnmælum. Þá er í þjóðsögum Jóns Árna sonar skráð saga af
Feykishóladraugnum sem var svo magnaður að hann átti barn
með stúlku þar á bænum að því sagan segir en það barn varð
óvættur. Sú þjóðsaga er að flestu leyti skyld sögunni af Bakka-