Strandapósturinn - 01.06.2014, Qupperneq 91

89
lauk bjarndýraveiðum okkar og að mestu leyti kynnum mínum af
hafísnum.
En hvítidauðinn sagði ekki þar með skilið við þjóðina. Hinn
raunverulegi hvítidauði sem við köllum svo, berklarnir, herjaði
vítt og breitt um landið með skelfilegum afleiðingum.
Þegar samgöngur fara að batna og þéttbýli að myndast, skólar
að taka til starfa, fer fólk að hittast og hafa meiri samskipti og þá
fara berklarnir að breiðast út eins og farsótt og engin ráð virðast
duga. Hið unga íslenska ríki verður með einhverjum hætti að
snúast til varnar – og gerir það með þeim hætti sem verður því til
ævarandi sóma.
Vítt og breitt um landið liggur fólk fársjúkt í þröngum og fátæk-
legum húsakynnum við knappan kost, örvæntingu, sorg og von-
leysi. Þetta var hvítidauðinn. Ekki þessi sem kom siglandi norð an
úr höfum með kulda, grasleysi, fjárfelli, hungur og bjarn dýr, sem
okkur krökkunum í Skjaldabjarnarvík fannst tilvalið að skjóta með
hvellhettubyssum, heldur ósýnilegur og gekk þögull um gætt ir og
dyr og heimsótti helst þá sem voru ungir og veikburða, þá sem
ekki áttu mat og klæði til að verjast vágestinum þögla og lagði þá
í rúmið þar sem þeir urðu fölir og hvítir eins og landsins forni
fjandi sem kom norðan úr tröllaheimum sem enginn hafði heim-
sótt. En þessi hvítidauði fór ekki með hækkandi sól heldur settist
að og þegar hann fór tók hann venjulega fólkið með sér inn í
löndin óþekktu og skildi eftir auðn og sorg.
Við þessum sjúkdómi voru engin meðul til sem dugðu, engin
ráð sýnileg, aðeins örvæntingarfull barátta sem oftar en ekki end-
aði með ósigri.
Það var undir þessum kringumstæðum sem menn fóru að huga
að varnaraðgerðum. Það sem brýnast var að gera var að geta komið
í veg fyrir smit. Til þess varð að einangra þá sjúku þótt sárt og erfitt
væri. Oft voru þetta börn og unglingar sem hefðu átt að vera að
stíga sín fyrstu fagnandi skref út í lífið. En eitthvað varð að gera.
Vífilsstaðahælið var reist 1910 en þangað var flutt fárveikt fólk
alls staðar að af landinu til að leita sér lækninga eða til að deyja og
Kristnesheilsuhælið kom 1928. Þetta voru stórvirki unnin af alls-
lausri þjóð sem vissi að hún varð að snúast til varnar og þar lögðu
margir stórhuga menn hönd á plóg. Hælin voru góð, þau stöðvuðu
að miklu leyti útbreiðslu sjúkdómsins en lækning var víðsfjarri.