Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2021, Page 38

(6) a. Bóndinn gaf konunginum bjarndýrið.
b. Bóndinn gaf bjarndýrið konunginum.
c. ??Bóndinn gaf bjarndýr konunginum.
d. (?)Ég gaf bókina Jóni. (Höskuldur Þráinsson 2007:98–99)
Þrátt fyrir að þgf-þgf-sögnin skila sé merkingarlega og formgerðarlega á
skyldu sviði og gefa og afhenda er óa-ba eina röðin sem hún er talin leyfa
(sbr. Collins og Höskuld Þráinsson 1996:417):
(7) a. Mannræninginn skilaði foreldrunum börnunum. (óa-ba)
b. *Mannræninginn skilaði börnunum foreldrunum. (ótæk sem ba-óa)
Mögulegt er að víkja frá þessum hömlum ef óbeina andlagið er mjög
þungt og því er þá „frestað“ eða það flutt til hægri; slíkt ferli gengur undir
nafninu frestun þungs nafnliðar (sjá t.d. Collins og Höskuld Þráinsson
1996:416–417). Frestun þungra nafnliða (FÞNL) er rétt að greina á annan
hátt en hefðbundna umröðun og þeim ætti því að halda aðgreindum (sjá
einnig Bruening 2010).
Vegna þess að valfrelsi í röð liðanna virðist vera bundið einstökum
sögnum hefur verið talað um samhverfar (=(6)) og ósamhverfar sagnir
(=(7)) í þessu sambandi, hliðstætt valfrelsi í röð rökliða samhverfra og
ósamhverfra nf-þgf-sagna (e. (a)symmetric verbs, sjá t.d. Einar Frey Sig -
urðs son og Heimi F. Viðarsson 2020 og tilv. þar). Rannsóknir hafa þó
sýnt að sumir málhafar hafna dæmum á borð við (5b) og (6b), þar sem
beina andlagið kemur á undan óbeina andlaginu (sjá t.d. Collins og Hösk -
uld Þráinsson 1996:415, nmgr. 36, Dehé 2004). Einnig vekur sérstaka
athygli að mynstrið þgf-þf dugir ekki eitt og sér til þess að umröðun geti
orðið. Sögnin verður jafnframt að fela í sér eiginlega tilfærslu (e. transfer
component) og því er umröðun ekki möguleg með öðrum sögnum þótt
þær uppfylli formleg skilyrði að öðru leyti (sjá Kiparsky 1997).4 Kjartan
G. Ottósson (1991:94) hefur m.a. fjallað um tengsl ba-óa við upplýs -
ingaflæði og ákveðni; beint andlag í umröðun megi ekki vera minna í brenni -
depli (e. focus) en óbeina andlagið og það geti sömuleiðis verið óákveðið
en þá því aðeins að báðir liðirnir séu óákveðnir.
Heimir F. Viðarsson38
4 Velgjörðarþegasagnir á borð við halda (t.d. halda e-m veislu) eða torvelda (t.d. torvelda
e-m leitina) eru dæmi um sagnir sem ekki fela í sér slíka tilfærslu. Skylt þessu er e.t.v. sú
staðhæfing Rappaport Hovav og Levin (2008) að tveggja andlaga sagnir eins og give ‘gefa’
í ensku leyfi ekki að því sé í framhaldinu hafnað að andlagið hafi raunverulega borist
viðtakandanum. Sögnin felur því jafnframt í sér tilfærslu andlagsins til viðtakandans en
þetta á ekki við um allar aðrar gerðir tveggja andlaga sagna.