Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2021, Page 46

Kostur við líkön af þessu tagi er að hægt er að byggja inn í þau þætti
sem notaðir eru við flokkun og greiningu gagnanna þar sem jafnframt er
tekið mið af því hvernig gögnin dreifast að teknu tilliti til slembibreyt-
unnar. Í þessari rannsókn eru slembibreyturnar annars vegar það hvernig
gögnin dreifast yfir ólíka texta og hvaða einstaka tveggja andlaga sögn er
um að ræða. Þar sem búast má við að hver sögn geti í raun haft sína eigin
dreifingu að einhverju leyti (sbr. 2. kafla) er strangt tiltekið ónákvæmni ef
þeim upplýsingum er sleppt í líkaninu. Skekkjur eða ójafnvægi þar sem
meiri eða minni fjöldi dæma safnast úr einum texta en öðrum (t.d. vegna
textastærðar) eða með einni sögn frekar en annarri eru því teknar með í
reikninginn.
Nú skal gerð nánari grein fyrir hverri forsagnarbreytu í yfirlitinu hér
að ofan. Gróf setningarformgerð var skráð einkum vegna þess að dæmi
um umröðun í íslensku hafa verið hefðbundnar s2-formgerðir, þ.e. sögn í
öðru sæti setningar, yfirleitt með aðeins einni persónubeygðri (aðal)sögn.
Setningarformgerð er því ætlað að halda dæmum aðgreindum eftir stöðu
sagna(r), einkum að því er varðar dæmi þar sem andlag fer á undan sögn
í fallhætti. Tegund setningar er fyrst og fremst gróf flokkun í auka- og
aðalsetningar en einnig voru tekin með dæmi í nafnháttarsetningum. Þær
eru flokkaðar sér og í 4. kafla hér á eftir verður m.a. boðið upp á nánari
sundurliðun á dæmum eftir því hvort andlögin fari örugglega á eftir per-
sónubeygðri sögn til þess að tryggja að andlögin séu annaðhvort „mið -
svæðis“ eða innan sagnliðar en ekki hærra í formgerðinni og þá mögulega
kjarnafærsla (upp að því marki sem hún kynni að vera möguleg í nafn-
háttarsetningum). Dæmin voru því flokkuð eftir því hvort um var að ræða
raðirnar s1/s2 (með aðeins einni persónubeygðri sögn), as, sa eða t3.
Sögn, sagnflokkur og fallmörkun eru allt þættir sem rannsóknir hafa
sýnt að hafi áhrif á möguleika á umröðun eins og þegar hefur komið fram.
Sögn vísar til annars slembiþáttarins til þess að ná utan um þá staðreynd
að dæmin koma fyrir með fjölda einstakra sagna. Sagnflokkur má segja að
sé enn grófari flokkun á þessu atriði þar sem sagnir sem fela í sér tilfærslu
hafa ríkari tilhneigingu til þess að taka þátt í umröðun en aðrar (sbr. 2.
kafla). Fallmörkun er einnig skylt atriði að því leyti að fallmynstrið þgf-
þf leyfir almennt umröðun. Hér var þessi þáttur einfaldaður sem tvígild
breyta, þ.e. ómarkaða mynstrið þgf-þf andspænis öllum öðrum mynstr-
um.
Þeir þættir sem snúa að tegund liða eru þyngd, það hvort liður var lif-
andi vera eða dauður hlutur, hér kallað kvikt, og loks ákveðni. Þyngd liða
var annars vegar ákvörðuð út frá stafafjölda og hins vegar orðafjölda. Í
Heimir F. Viðarsson46