Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2021, Page 62

6. Lokaorð
Í þessari grein hefur verið stiklað á stóru í tengslum við umröðun í ís -
lensku í sögulegu ljósi byggt á niðurstöðum athugunar á tveggja andlaga
sögnum í IcePaHC-trjábankanum (1150–2008). Í fyrri skrifum um efnið
er ýjað að því að breytileiki í orðaröð með tveggja andlaga sögnum lúti að
verulegum hluta sömu lögmálum og í nútímamáli. Þessi lýsing staðfestist
hér að því leyti að tilbrigðin birtast vissulega venjulega með ómarkaða fall-
mynstrinu þgf-þf en þó eru einnig dæmi um hið gagnstæða sem taka
verður tillit til. Hins vegar eru frávikin það fátíð að þau eru fjarri því að
vera tölfræðilega marktæk. Athugun á stærra gagnasafni leiðir vonandi til
traustari niðurstöðu um þetta atriði enda voru mörkuðu fallmynstrin rétt
um 8,5% dæmasafnsins (63/740).
Önnur atriði sýndu hins vegar marktækt að orðaröð með tveggja and-
laga sögnum hefur tekið breytingum frá forníslensku til nútíma. Vakin
var athygli á að þær hömlur sem gilda í nútímaíslensku tákna í raun og
veru að umröðun geti nánast ekki verið algeng í náttúrulegu tali þar sem
umhverfið sem umröðun leyfist helst í nútímamáli er fremur óvenjulegt:
best er að bæði andlög tveggja andlaga sagnar séu lifandi verur. Þessi hamla
gilti ekki að fornu enda er yfirgnæfandi meirihluti dæma um umröðun í
eldra máli með ókviku beinu andlagi og óbeinu andlagi sem er lifandi
vera. Aðeins 7,5% umröðunardæmanna (15 af 200 dæmum) voru með beinu
andlagi sem var lifandi vera. Einnig gildir á eldra skeiði ekki sú hamla að
beina andlagið verði að vera ákveðið eða a.m.k. ekki minna ákveðið en
óbeina andlagið. Þyngd liðanna skýrir tilbrigðin að einhverju leyti, þ.e.
umröðun verður þeim mun sjaldgæfari eftir því sem beina andlagið er
þyngra (sbr. mynd 3) og algengari eftir því sem óbeina andlagið er þyngra
(sbr. mynd 2). Aftur á móti sýnir nánari flokkun á gagnasafninu eftir
þyngd í töflu 2 að frestun þungs nafnliðar dugir ekki til þess að skýra þessa
dreifingu. Stóraukið hlutfall umröðunar eftir því sem komið er aftar í
tíma er því raunverulegur eðlismunur á fornmáli og nútímaíslensku. Sá
munur kemur skýrast fram á yfirlitsmynd hráu gagnanna (sbr. mynd 1).
Nokkrar mögulegar skýringartilgátur voru reifaðar en breytingarnar
eru svo hægar að erfitt er að benda á nokkurt eitt atriði sem líklegan hvata.
Væntanlega eiga þær sér því fleiri en eina skýringu. Sú tilgáta sem talin
var vænlegust er að gera ráð fyrir að „hvarf“ umröðunar í textum jafnt og
þétt í málsögunni tengist almennari breytingum í íslensku þar sem orða -
röð breyttist frá því að vera háð upplýsingaflæði yfir í að vera tiltölulega
Heimir F. Viðarsson62