Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2021, Side 101

lýsingarorða í sterkri beygingu í fyrri lið, og verður reynt að finna svör við
eftirfarandi spurningum í greininni:
(2) a. Hvar í málkerfinu eru samsetningar með lýsingarorði í eignarfalli
fleirtölu í fyrri lið upprunnar?
b. Hvaða munur er á þeim og eignarfallssamsetningum þar sem fyrri
liðurinn er nafnorð?
c. Hvernig hafa eignarfallssamsetningar með lýsingarorði í fyrri lið
þróast frá elstu íslensku?
Ein meginniðurstaða rannsóknarinnar er sú að eignarfallssamsetningar
með lýsingarorði í fyrri lið séu að mörgu leyti ólíkar eignarfallssamsetn-
ingum með nafnorðum í fyrri lið (sjá nánar kafla 2.3 og 2.4). Ætla má að
hinar fyrrnefndu eigi sér nær undantekningarlaust setningarlegan upp-
runa sögulega séð, í samsettri eignarfallseinkunn á undan höfuðorði, t.d.
[[sjúkra + manna] hús], sbr. dæmi í hinni fornu Maríu sögu (í handriti frá
miðri 15. öld): „Taka hann sidann þadann upp ok bera hogliga til siukra
manna hus“ (Mariu saga 1871:535). Síðar er nafnorðshluti einkunnarinn-
ar felldur brott eða undanskilinn og lýsingarorðshlutinn tekur við og
bregður sér í nafnorðshlutverk, sem fyrr segir. Svo virðist einnig vera sem
sá hluti sem felldur er brott sé af ákveðnum merkingarflokki í líkingu við
[+mannlegt], þ.e. manna eða annað sambærilegt (sjá 4. kafla). Og þetta
brottfall virðist vera skilyrði fyrir myndun eignarfalls samsetningar með
lýsingarorði sterkrar beygingar fleirtölu í fyrri lið.
Efnisskipan greinarinnar er á þá leið að í 2. kafla verður fjallað al mennt um
eignarfallssamsetningar í íslensku og gefið yfirlit um tegundir þeirra og rann-
sóknir á þeim. Í 3. kafla verður greint frá efniviði rannsóknarinnar og hvernig
hans var aflað. Í 4. kafla verður sagt frá niðurstöðu leitar að eignarfallssamsetn-
ingum með lýsingarorði í fyrri lið, með dæmum úr eldri og yngri íslensku.
Í 5. kafla eru svo helstu niðurstöður dregnar saman og þær ræddar nánar.

2. Um eignarfallssamsetningar og aðrar samsetningar í íslensku
2.1 Inngangur
Í þessum kafla verður aðallega fjallað um eignarfallssamsetningar með nafn -
orðum og sterkbeygðum lýsingarorðum í fyrri lið en til samanburðar
verð ur stuttlega fjallað um aðrar tegundir samsettra orða í íslensku.
Nokkur umræða hefur verið um það hvaðan eignarfallið í fyrri lið
eignarfallssamsetninga er upprunnið (sjá t.d. Þorstein G. Indriðason 1999
Eignarfallssamsetningar með sterkum lýsingarorðum í fyrri lið 101