Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2021, Page 131

ræðuagnir. Enskumælandi unglingar nota einkum be like og go á undan
sviðsetningum (Blyth o.fl. 1990; Tagliamonte og D’Arcy 2004; Buchstaller
2006), í sænsku nota unglingar helst ba’ ‘bara’ (Erman og Kotsinas 1993;
Eriksson 1995; Jönsson 2005) og í dönsku eru kynningar eins og bare
sådan noget og sådan lidt notaðar í vaxandi mæli (Rathje 2011) svo fátt eitt
sé nefnt.
Sviðsetningar í samtölum á íslensku hafa fremur lítið verið kannaðar.
Í MA-ritgerð sinni fjallar Sigrún Steingrímsdóttir (2007) um orðræðu -
ögnina bara og bendir á virkni hennar sem inngangsorðs á undan beinni
ræðu. Kolbrún Ýrr Bjarnadóttir (2009) skrifaði BA-ritgerð um notkun
beinnar ræðu í máli fullorðinna en nýleg BA-ritgerð Evu Ragnars dóttur
Kamban (2021) fjallar um sama efni í máli unglinga. Samanburður á
niður stöðum þessara ritgerða bendir til þess að unglingar noti oftar orð -
ræðuagnir á undan sviðsetningum en fullorðnir. Samkvæmt greiningu
Kolbrúnar á þremur samtölum fullorðinna (alls 84 mín.) úr Íslenska tal-
málsbankanum (ÍSTAL) sem unninn var á árunum 2000–2002 er sögnin
segja algengasta inngangsorðið. Í athugun Evu á þremur samtölum ung-
linga (alls 103 mín.) úr gagnagrunni rannsóknarverkefnisins Íslenskt ung-
lingamál frá 2018–2020 kemur fram að orðræðuögnin bara sé algengasta
inngangsorðið.
Orðræðuagnir (e. discourse markers, sæ. diskurspartiklar) eru fjölbreytt ur
flokkur orða og orðasambanda sem algeng eru í töluðu máli og verður að
túlka út frá samhengi orðræðunnar eða samtalsins hverju sinni. Þær hafa
ekki sjálfstæða orðmerkingu enda breytist grunnmerking segðar yfirleitt
ekki þótt þeim sé sleppt. Samt sem áður gegna þær mikilvægu hlutverki
og geta m.a. gefið til kynna viðhorf mælanda til viðmælanda. Líkt og Þóra
Björk Hjartardóttir (2020) fjallar um í grein sinni um hvað sem orðræðu -
ögn eiga margar slíkar agnir sér tilsvarandi inntaksorð með eiginlegri merk -
ingu, en í hlutverki agna fá orðin gjarnan aðra setningarlega stöðu og breytta
framburðarmynd.
Eriksson (1995:40) telur hlutlausar sagnir eins og säga ‘segja’ og fråga
‘spyrja’ henta vel sem inngangsorð ef segðin hefur ekkert að gera með til-
finningar eða viðhorf mælanda. Með vísun í Nordberg (1984) segir hann
unglingamál einkennast af tilfinningum og því sé orðræðuögnin bara/ba
‘bara’ algeng sem inngangsorð meðal unglinga. En þrátt fyrir að tíð og
gjarnan óvenjuleg notkun orðræðuagna einkenni unglingamál (Helga Hilmis -
dóttir 2018:64) þá er ekki þar með sagt að slíkt sé bundið við ungmenni,
ekki frekar en önnur málfarseinkenni. Jafnframt er rétt að benda á það að
notkun inngangsorða og sviðsetninga getur tengst sjálfsmynd og að niður -
Við bara „hvað er í gangi?“ 131