Skessuhorn - 20.12.2022, Page 70

ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 202270
Að fæðast og alast upp í litlu sjávar­
plássi vestur á fjörðum fyrir seinna
stríð var mögulega jafn ólíkt og
hugsast getur aðbúnaði barna í dag.
Lífið á Flateyri við Önundarfjörð
snerist um veiðar og vinnslu á fiski,
stórir sem smáir tóku þar virkan
þátt strax og þeir gátu valdið vett­
lingi. Viðmælandi okkar var fimm
ára þegar hann var sendur með
kolafötuna til ömmu sinnar í næsta
húsi og einungis tíu ára þegar hann
var ráðinn í beitningu upp á stúf,
eins og það var kallað. Ellefu ára var
hann svo kominn um borð upp á
hálfan hásetahlut ásamt vini sínum
Villa Valla. Eftir góðan aflamánuð
í september 1946 dugði útborg­
unin til að greiða fyrir skólagöngu
í Héraðsskólanum í Reykholti allan
næsta vetur. Að tveggja vetra námi
í Borgarfirði loknu var aftur haldið
vestur, sjórinn togaði og stofnað til
fjölskyldu og útgerðar. Tveimur
áratugum síðar þoldi bakið ekki
meiri kulda og átök á sjónum og
var þá söðlað um. Á sjöunda ára­
tugnum var haldið suður og fljót­
lega keypt rótgróin hverfisverslun
við Framnesveg 44 í Reykjavík. Síð­
ari hluti starfsævinnar var unnið við
kaupmennsku og sérstaðan í Sval­
barða var sala á harðfiski og öðrum
rammíslenskum mat. Viðmælandi
okkar er Hallur Kristján Stefánsson
sem nú á 92. aldursári, býr í íbúð
sinni við Frostafold í Reykjavík og
unir hag sínum vel.
Vestfirðingur í
húð og hár
„Foreldrar mínir kynntust á Flat­
eyri. Mamma hét Guðfinna Arn­
finnsdóttir og var frá Lamba­
dal, þriðja í röð sautján systk­
ina. Foreldrar hennar voru vel
stæðir bændur á þeim tíma í Dýra­
firði. Pabbi var Stefán Brynjólfs­
son frá Mosvöllum í Önundarfirði.
Mamma réði sig sem vinnukonu
hjá Snorra Sigfússyni skólastjóra á
Flateyri, en hann dýrkaði hún alla
tíð síðan. Þar kynnast foreldrar
mínir og stofna til heimilis, en voru
býsna ólík. Hann var sjómaður og
hæfileikar hans lágu einkum í hversu
handlaginn hann var, en móðir mín
var dugnaðarforkur og bætti mann
sinn upp með ljúfari skaphöfn. Við
systkinin vorum fimm talsins, ég
næstyngstur. Pabbi var sjómaður
alla tíð meðan hann bjó fyrir vestan,
var lengi á togaranum Reykjaborg.
Hann hætti á Reykjaborginni rétt
áður en togarinn var skotinn niður
í stríðinu, var ekki feigur bless­
aður. Hann var á línubátum eftir
það. Mamma vann hins vegar í fiski
alla sína tíð. Eftir að foreldrar mínir
flytja suður haustið 1967 starfa þau
um tíma bæði í Bæjarútgerðinni í
Reykjavík; hann við saltfisksverkun
og hún í frystihúsinu.“ Eiginkona
Halls var Fjóla Haraldsdóttir frá
Gerðhömrum í Dýrafirði. Hún
lést fyrr á þessu ári, 95 ára að aldri.
Börn þeirra eru þrjú en áður átti
Fjóla eina dóttur. Afa­ og ömmu­
börnin og afkomendur þeirra eru
fjölmargir; fjórtán barnabörn og 31
barnabarnabarn.
Ungur í beitningu
En að æskuárunum á Flateyri. „Ég
var frekar bráðþroska sem barn
og það skorti ekkert upp á sjálfs­
bjargarviðleitnina. Börn á þessum
árum fóru strax að taka þátt í lífs­
baráttunni þegar þau gátu, allir
reyndu að gera eitthvað gagn. Ein
fyrsta æskuminningin mín er þegar
ég var sendur til ömmu minnar
Kristínar með kol til að hún gæti
hitað upp inni hjá sér. Þá var ég lík­
lega fimm ára. Auðvitað lékum við
börnin okkur svo líka. Besti vinur
minn og leikfélagi í æsku var Villi
Valli, Vilberg Valdal Vilbergsson,
tónlistarmaður og hárskerameist­
ari, ári eldri en ég. Hann er nú
heiðursborgari Ísafjarðarbæjar og
búsettur þar. Hann var ósköp vel
gerður drengur og aldrei á okkar
löngu ævi hefur skugga borið á vin­
áttu okkar.
Í byrjun júní 1941, þegar ég var
tíu ára, var ég ráðinn í beitningu í
landi fyrir línubátinn Kvikk ÍS­306.
Ég var ráðinn upp á stúf eins og það
var kallað, en þá fékk maður þann
afla sem fékkst á 100 króka. Róið
var með 12 stampa, eða bala eins og
það er oft kallað, með sex lóðum í
hverjum stampi eða 72 lóðir, 7.200
króka. Við beittum síld og kúfisk.
Með æfingunni varð maður býsna
snöggur að beita og náði ég því
að vinna keppni í kappbeitningu
á sjómannadaginn fimm ár í röð.
Fyrir það fékk maður koparstamp í
verðlaun sem Vilberg Jónsson vél­
smiður smíðaði.“
Á sjó
Sumarið þegar Hallur var ellefu
ára veikist svo einn hásetinn um
borð í Kvikk ÍS. „Eigandi og skip­
stjóri bátsins hét Helgi Sigurðsson.
Hann var Súgfirðingur sem flutt
hafði til Flateyrar fyrir stríð. Helgi
átti Kvikk ásamt Sigurði syni sínum
sem var vélstjóri en fimm aðrir
voru í áhöfn. „Það þótti upphefð að
fá pláss á þessum báti og var eftir­
sótt. Ég og Villi Valli vorum þarna í
ágúst 1941 ráðnir saman upp á einn
hlut í fyrstu. Ég var þá ellefu ára og
Villi Valli tólf. Það þurfti aðeins að
semja við mömmurnar okkar til að
þetta fengist í gegn. Mamma var
skíthrædd um mig, en Helgi skip­
stjóri róaði hana og sagðist lofa að
passa strákinn.“
Mánaðarlaun fyrir
skólagjöldunum
„Kvikk ÍS var skráður 3,5 tonn og
var með 15 hestafla sænskri Schefler
vél með glóðarhaus, en það þurfti
að starta henni með olíulampa. Á
Kvikk var róið frá maí og fram í
nóvember ár hvert. Mest rérum við
út af Sauðanesinu, sem er snarbrött
hamrahlíð milli Önundarfjarðar og
Súgandafjarðar, og þar var línan
lögð. Þarna lærði maður mikið í
sjómennskunni, í raun grunn að
öllu sem ég kunni eftir það. Hjá
Helga var ég í vinnu í alls sex sumur
og ég man að hann skammaði mig
aldrei. Hann reyndist mér afar
góður. Þegar ég fermdist þrettán
ára gaf hann mér tvo hundrað
krónu seðla, sem þótti alveg stór­
kostleg gjöf og stórmannleg. Í stað­
inn fyrir að skamma þá leiðbeindi
Helgi. Hjá honum voru enda
margir til sjós sem síðar áttu eftir
að verða farsælir togaraskipstjórar,
til dæmis þeir Sigurður Kristjáns­
son og Marteinn Jónasson hjá
Bæjar útgerð Reykjavíkur. Ég var
sjómaður á Kvikk í fimm sumur. Ég
man að mesti aflinn í einum túr var
4,5 tonn, en þá rétt flaut báturinn.
Síðasti mánuðurinn hjá mér um
borð var í september 1946 en þá
vorum við fimm á bátnum. Það var
blíðskaparveður allan mánuðinn og
róið upp á hvern dag. Ég man að ég
fékk 3.400 krónur útborgaðar. Það
var nákvæmlega sú upphæð sem ég
borgaði þá um haustið fyrir vetrar­
dvöl við Héraðsskólann í Reyk­
holti.“
Foreldrar Halls, þau Stefán
Á sjó frá barnsaldri en gerðist
síðar sérhæfður harðfisksali
Tekið hús á Halli Stefánssyni fyrrum kaupmanni í Svalbarða
Hallur Stefánsson.
Ungur maður kominn í Héraðsskólann
í Reykholti. Hallur og Fjóla ásamt Helgu Guðfinnu dóttur sinni. Myndin er frá 2015.
Hallur er hér við líkan af kútter, sem Stefán Brynjólfsson faðir hans smíðaði árið 1922. Hráefnið sem hann notaði var rekaviður
frá Hornvík. Líkanið ber nafnið Páll, en skipið er nokkuð nákvæm eftirmynd af kútter Sigurfara sem nú hvílir lúin bein í Görðum
á Akranesi.
Kaupmaðurinn í Svalbarða að valsa
harðfisk að vestan.