Saga - 2020, Qupperneq 23

þjóðfjelaganna taki miklum breytingum, nýjar kenningar ryðji sjer til
rúms á því sviði og nýjar hugarstefnur komi upp yfir höfuð á öllum
sviðum.
Margir aðrir skrifuðu í þessum anda um þessar mundir, bæði hér á
landi og erlendis. Í árslok 1918 birtist í Tímanum hugleiðing um mál-
efni líðandi stundar undir yfirskriftinni „Konungahrun og keisara“.
Þetta var eins konar ritstjórnargrein og höfundurinn var því senni-
lega ritstjóri blaðsins, Tryggvi Þórhallsson, síðar forsætisráðherra.9
Hún hefst svo: „Við árslokin 1918 er Evrópa keisaralaus. Nóvem -
bermánuðurinn síðasti var nokkurskonar fellivetur fyrir hin krýndu
höfuð Norðurálfunnar, meiri og grimmari en nokkur annar, sem
sögur fara af.“ Alls staðar komi nú „lýðstjórn“ í stað „fámennis-
valdsins“ og það marki heimssöguleg tímamót. „Fjölmörg bönd og
hömlur springa. En menn vita ekki gerla hvað á að koma í staðinn.
Múgurinn á eftir að læra þá vandasömu list, að drotna yfir sjálfum
sér. Af því stafa mörgu dökku blikurnar, sem bera nú við sjóndeild-
arhringinn bæði í austri og suðri.“ Greininni lýkur með þessum
orðum: „Í okkar augum er langur tími frá 1789 til 1918. Þegar sagan
verður skráð í framtíðinni munu þau ár tákna upphaf og enda hins
sama tímabils.“
Þetta síðasta var spámannlega sagt. „Nítjánda öldin langa“ er
þekkt hugtak sem breski sagnfræðingurinn Eric Hobsbawm (1917–
2012) mótaði löngu síðar um tímann frá frönsku stjórnarbyltingunni
1789 og fram að fyrri heimsstyrjöldinni 1914. Kannski að hann hafi
fengið hugmyndina eftir að hafa gluggað í Tímann frá því í desem -
ber 1918!
4.
Heimsstyrjöldin fyrri og fyrstu eftirstríðsárin hafa elst vel sem sögu-
legir tímar að því leyti að við lítum enn á þau sem tímamótaár líkt
og fólk gerði þá. En gleymum ekki að allir tímar eru sögulegir og
það sem sögulegast þykir þegar upp er staðið tengist alls ekki alltaf
einstökum atburðum, átökum og áföllum.
Ef til vill verður það sem hefur þótt sæta mestum tíðindum á
síð ustu öld og tveimur fyrstu áratugum nýrrar aldar alls ekki það
sem mestan áhuga mun vekja hjá komandi kynslóðum. Hvort mun
skipa hærri sess í sögubókum framtíðarinnar, heimsstyrjaldir og kalt
hvað eru sögulegir tímar? 21
9 „Konungahrun og keisara,“ Tíminn 28. desember 1918, 253.