Saga - 2020, Side 27

Að sjálfsögðu er þessi munur á samtíð og fortíð að einhverju
leyti ímyndaður, hugarburður miðaldafræðings í afneitun, skynvilla
á borð við það að halda að nítjánda öldin hafi verið svarthvít því
þannig lítur hún út á ljósmyndum. Fortíðin hefur aldrei verið kyrr -
lát og átakalaus. Það er til dæmis ekki svo að á fimmtándu öld hafi
ekki orðið neinar sviptingar í íslenskum stjórnmálum, farsóttir hafi
ekki gengið yfir, vopnuð átök ekki átt sér stað og fólk almennt ekki
fundið til sterkra tilfinninga eða verið hjartanlega ósammála. Árin
1402–1404 gekk til að mynda plágan mikla yfir landið og gæti hafa
banað allt að þriðjungi íbúa landsins sem fær óneitanlega ýmsa
atburði samtímans til að blikna í samanburði. Það var á sömu öld,
árið 1433, sem Íslendingar drekktu Skálholtsbiskupi í Brúará. Ef
eitthvað viðlíka frásagnarvert hefur átt sér stað í íslenskri pólitík á
mínum líftíma hefur það farið fram hjá mér. Þó árið sé að vísu enn
ekki liðið finnst mér í hæsta máta ólíklegt að 2020 muni koma til
með að státa af einhverju svo dramatísku. Að vísu játa ég að ég
sperrti eyrun í sumar þegar öll ríkisstjórnin eins og hún lagði sig
þurfti að fara í sóttkví eftir að hafa snætt kvöldverð á sunnlensku
hóteli. En ekki tókst íslenskum stjórnvöldum að skrá sig á spjöld
sögunnar í það sinn. Það veiktist ekki einn einasti ráðherra, hvað þá
öll ríkisstjórnin í einu.
Ef gengið er út frá þessum tveimur aðskildu dæmum, plágunni
miklu og morðinu á Jóni Gerrekssyni Skálholtsbiskupi, má auðveld-
lega komast að þeirri niðurstöðu að okkar nánasti samtími sé ekki
svo ýkja sögulegur samanborið við þá gullnámu sem Ísland á
fimmtándu öld var. Þó að atburðir fimmtándu aldar á Íslandi státi
kannski ekki af mörgum kvikmyndaaðlögunum og Wikipedia-
grein um mætti ætla að það væri til nóg af bókum, fræðigreinum og
lokaritgerðum um pláguna miklu og morðið á Jóni Gerrekssyni. Svo
er þó ekki því íslenskt samfélag á fimmtándu öld gat af sér fáar og
fáorðar heimildir sem gerir það að verkum að þetta tímabil fær
sjaldan mikið vægi í Íslandssögunni. Plágan mikla rétt svo slagar
upp í sjö blaðsíður í yfirlitsritunum um Sögu Íslands og það með
myndskreytingum og töluverðum endurtekningum á beinum til-
vitnunum.1 Enda er svo sem ekki margt að segja um atburði sem
einungis er getið í þremur stuttorðum annálum og tveimur bænar-
hvað eru sögulegir tímar? 25
1 Björn Þorsteinsson og Guðrún Ása Grímsdóttir, „Enska öldin,“ í Saga Íslands V,
ritstj. Sigurður Líndal (Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag og Sögufélag,
1990), 5–12.