Saga - 2020, Side 35

Að klæða hið liðna í orð að hætti sagnfræðinnar felst ekki í því að bera
kennsl á „hvernig það var í raun og veru“. Það felst í því að ná valdi á
minningunni um það hvernig hið liðna birtist sem leiftur á stund hætt-
unnar. Það sem sögulegri efnishyggju gengur til er að halda í mynd af
fortíðinni eins og hún birtist sögulegum geranda alls óvænt á stund
hættunnar. Hættan steðjar jafnt að inntaki hefðarinnar sem viðtakend-
um hennar. Hvorum tveggju er hún ein og sama hættan: að verða verk-
færi ráðastéttarinnar. Á hverjum tíma verður að gera tilraun til þess að
vinna arfleifðina á ný úr höndum fylgistefnunnar sem er í þann veginn
að bera hana ofurliði.9
Á því skeiði sögunnar sem nú stendur yfir, þar sem mannkynið
virðist hafa náð svo langt í viðleitni sinni til að raska vistkerfi jarðar-
innar að vandséð er hvernig þetta sama mannkyn ætlar að lifa af
þær hamfarir sem virðast þegar hafnar, á hugsun í anda þessara
orða Benjamins brýnt erindi við mannverurnar sem nú byggja þessa
jörð. Stund hættunnar er óneitanlega runnin upp en hvar er hinn
sögulegi gerandi? Margt bendir til að hann sé að verða til og að
hann eigi sér ýmis andlit á sviði umhverfismála, jafnréttisbaráttu og
lýðræðiskrafna svo fáein dæmi séu nefnd og að hann muni ekki láta
hugfallast í baráttu sinni fyrir framtíð þar sem mannveran, í krafti
hugsunar sinnar, verður þess umkomin að hegða sér í sátt við þá
skynsemi sem ekki býr einvörðungu í henni sjálfri heldur einnig í
því sem hún kallar náttúru. Þarna er mikið í húfi og sögulegri verða
tímarnir varla. Enn er spurt: Hvað er maðurinn? Svarið blasir ekki
við enda þótt það megi vissulega heita álitamál hvort nándarmörk
við endalok sögunnar séu að fullu virt.
hvað eru sögulegir tímar? 33
9 Sama heimild, 29 (VI. grein).