Saga - 2020, Side 54

Sjálfsmyndir eru þó ekki einskorðaðar við ævisagnaformið. Þær
má líka rannsaka í stærra samhengi þar sem áherslan er á sam félagið
og hvernig samfélagslegar hugmyndir um ákjósanleg hlutverk karla
og kvenna móta einstaklinga. Sem dæmi má nefna dokt ors ritgerð
Erlu Huldu Halldórsdóttur frá árinu 2011 en þar rannsakaði hún
áhrif menntunar kvenna og kvennaskóla á hugmyndir um kyngervi.
Hún nálgaðist efni sitt með því að skoða almenna umræðu um hlut-
verk og eðli menntunar kvenna, sem og hvernig konurnar sjálfar
brugðust við slíkri umræðu og hvaða áhrif hún hafði á þær. Í rann-
sókninni fjallaði hún um hlutverk kvennaskólanna sem „rými andófs
og samkenndar“ þar sem konur gátu samsamað sig ríkjandi kynhlut-
verkum eða andæft þeim. Í gegnum greiningu á sendibréfum og
samfélagsumræðu dró Erla upp mynd af því sem hún kallaði „fortíð
fulla af mótsögnum og tvístruðum sjálfsmyndum“.54
Í rannsókn sinni á vesturferðum ógiftra kvenna skoðuðu Sig -
ríður Matthíasdóttir og Þorgerður Einarsdóttir hugmyndir um ger-
endahæfni út frá umræðu um athafnasemi. Hugtakið athafnasemi,
samkvæmt rannsóknum þeirra, endurspeglar ákveðna þjóðfélags -
stöðu og tilkall til valda og áhrifa. Í gegnum hugmyndir um at -
hafna semi er hægt að undirstrika kynslóðaarf og félagslegt auð -
magn og draga fram hlutverk viðkomandi sem einstaklings sem
vert er að muna eftir. Athafnasemi var löngum talið hlutlaust hug -
tak þar sem hæfileikar og gerendahæfni réðu úrslitum óháð öðrum
breytum á borð við kyn. Eins og Sigríður og Þorgerður benda á er
hugtakið athafnamaður rækilega tengt við karlmennsku á Íslandi og
athafnasemi mektarkarla oft og tíðum vel færð í stílinn. Þar sem hin
undirliggjandi karllæga ímynd var lengi vel nær ósýnileg voru kyn-
bundnar hindranir lengi vel ranglega túlkaðar sem minni gerenda-
hæfni kvenna. Þetta telja Sigríður og Þorgerður eina af ástæðum
þess að konur sem komu undir sig fótunum í Vesturheimi hafi
gleymst í sagnaritun um vesturferðir.55
Vestræn femínísk sjálfsmyndarpólitík hefur oft verið harðlega
gagnrýnd fyrir einsleitni og tilhneigingu til að gera hvítar, sí skynja,56
hafdís erla hafsteinsdóttir52
54 Erla Hulda Halldórsdóttir, Nútímans konur, 123 og 346.
55 Þorgerður Einarsdóttir og Sigríður Matthíasdóttir, „Auðmagn sem erfist og
kynslóðir vesturfarakvenna: Athafnasemi og þverþjóðleiki,“ Saga 56, nr. 1
(2018): 182–212, hér 196.
56 Sískynja er íslenskun á hugtakinu „cis-gender“ sem er notað um fólk sem upp-
lifir sig á þann hátt að það tilheyri því kyni sem því var úthlutað við fæðingu.