Saga - 2020, Side 72

flutt til í kirkjugörðum þannig að ástvinir hvíldu saman í slíkum
reitum hvort sem þeir voru sérstaklega afmarkaðir eða ekki.20 Þessi
merking reglugerðarákvæðisins verður ljós þegar þess er gætt að
sóknarnefndir áttu að meta hvort ástæður leyfðu slíka grafreiti. Það
gátu þær aðeins metið á þeim stað sem þær höfðu yfirráð yfir, það
er í kirkjugarði, en ekki heima á einstökum bújörðum þar sem heima -
grafreitir voru staðsettir. Einu ástæðurnar sem sóknarnefndir hefðu
getað metið í því sambandi voru fjárhagslegar og fólust í hvort
sóknin þyldi það tekjutap sem af heimagreftrun kynni að hljótast.
Við því var þó séð með öðrum hætti.21 Fyrirvarinn fjallar raunar
heldur ekki um þessar fjárhagslegu aðstæður heldur hvort rými í
kirkjugarðinum leyfði úthlutun af þessu tagi. Enn fremur segir að
legstaðareigandi skuli fá hjá kirkjuhaldara löglegt heimildar skjal
fyrir legstaðnum. Slíka heimild gat kirkjuhaldari ekki veitt jarðeig-
anda á eigin jörð. Þá kvað reglugerðin á um að skrá yfir út mælda
legstaði skuli fylgja kirkjustóli kirkjunnar. Það er skrá sem fjárhalds-
manni kirkju bar að færa yfir eignir hennar og innanbúnað auk
fastra tekna. Eðlilegt var að ættargrafreitur í sóknarkirkjugarði með
þeim mannvirkjum sem honum tilheyrðu, til dæmis girðingu og
minningarmörkum, fylgdu slíkri skrá. Því máli gegndi aftur á móti
ekki um grafreiti sem voru staðsettir á jörð í einkaeigu. Mestu
skiptir þó að umsóknar- og leyfisveitingarferlið breyttist ekki eins
og Stefán gerir ráð fyrir.22 Umsóknir voru áfram sendar til æðstu
yfirvalda, afgreiddar af þeim og haldið til haga í skjalasöfnum
þeirra. Heimagrafreita er aftur á móti ekki getið í lögum fyrr en 1932
og ekki í reglugerð fyrr en 1934. Þá var ráðherra heimilað að veita
leyfi fyrir upptöku grafreita. Markmiðið með kirkjugarðalögunum
1901 og 1932 var að ráða bót á bágu ástandi kirkjugarða víða um
land og tryggja viðhald þeirra.23 Heimildarákvæðunum um heima-
grafreiti sem tekin voru upp í síðari lögin var ætlað hliðstætt hlut-
verk en þó einkum að auðvelda upptöku þeirra eftir aðhaldstímabil
sem ríkt hafði frá um 1918 eins og síðar mun greint frá. Fram að
þeim tíma hvíldi stofnun heimagrafreita aðeins á stjórnvaldsákvörð -
hjalti hugason70
20 Lík voru einnig færð milli garða sem og kirkjugarða og heimagrafreita. Sjá m.a.
gögn í ÞÍ. Dóms- og kirkjumálaráðuneyti. 2002. B/1252.1. Líkflutningar frá 29.
janúar 1943 til 31. desember 1972.
21 Sjá Björn Hallsson, „Eptirmæli,“ Austri 18. mars 1915, 39.
22 Stefán Ólafsson, „Heimagrafreitir á Íslandi“, 158–159.
23 Sama heimild, 159.