Saga - 2020, Side 73

unum. Ákvæði laganna voru einföld. Umsókn skyldi senda til bisk-
ups ásamt uppdrætti og vottorði hreppstjóra eða tveggja „skilríkra“
manna um að staður væri vel valinn. Biskup skyldi leggja beiðnina
fyrir ráðuneytið ásamt tillögu að afgreiðslu. Ráðherra tók svo endan -
lega ákvörðun. Leyfin voru háð því að sett væri veð í jörðinni fyrir
traustri girðingu, tilskilin upphæð væri lögð í sjóð til viðhalds reits-
ins og að gjald væri greitt til sóknarkirkjugarðs. Loks skyldi sóknar-
prestur vígja reitinn og prófastur líta reglubundið eftir honum.24
Stóð svo til 1963 er heimildarákvæðin voru felld úr lög um.25
Í þessari rannsókn er byggt á þeim umsóknargögnum sem
Stefán Ólafsson áleit að hafi „horfið“ með kirkjugarðalögunum 1901
en mikið magn þeirra er að finna á Þjóðskjalasafni Íslands, safni
stjórnarráðsins (fyrstu skrifstofu) og síðar dóms- og kirkjumála -
ráðuneytisins. Þar eru varðveitt gögn um rúmlega 200 umsóknir frá
því reiturinn að Fiskilæk var heimilaður árið 1878 þar til tekið var
fyrir slíkar leyfisveitingar 1963. Þessi gögn samanstanda alla jafna
af umsókn um leyfi, oftast ásamt nokkrum fylgiskjölum, um sögn
biskups, uppkasti að leyfisbréfi sem síðar var gefið út formlega og
afhent leyfishafa að uppfylltum ákveðnum skilyrðum ásamt upp -
köstum að bréfi stjórnarráðsins til hlutaðeigandi sýslumanns og
biskups. Þar var hinum fyrrnefnda falið að afhenda leyfisbréfið
gegn gjaldi en hinum síðarnefnda að sjá til að þeim skilyrðum leyfis -
ins yrði fullnægt sem heyrðu undir embætti hans. Eftir að ritsíminn
var opnaður árið 1906 varð algengt að símskeyti leystu mörg þess -
ara skjala af hólmi. Ekkert bendir til að gögn þessi hafi verið notuð
áður við rannsóknir.26 Ekki var gengið ríkt eftir að umsækjendur
gerðu grein fyrir ástæðum umsókna sinna og koma þær misvel
fram. Biskupar lýstu stundum yfir afstöðu til einstakra umsókna.
Oftast létu þeir þó aðeins í ljós andstöðu við heimagrafreiti almennt.
Oft var það með almennu orðalagi en stundum, til dæmis í upphafi
embættisferils eða þegar úr hófi þótti keyra, með ítarlegri álitsgerð.
Almennt var álitið neikvætt. Gögnin veita því betri innsýn í afstöðu
kirkjunnar í átökunum um útförina en bændastéttarinnar, en til
átökin um útförina 71
24 Stjórnartíðindi 1932 A, 155. Í reglugerð var svo kveðið á um vígslu heimagraf-
reita. Stjórnartíðindi 1934 B, 184.
25 Stjórnartíðindi 1963 A, 195.
26 Framan af eru gögn um hvern grafreit varðveitt í sérstökum möppum. Þegar
komið er fram á þriðja áratug tuttugustu aldar eru skjöl um fjölmarga reiti
varðveitt í fjórum safnmöppum og heimildir um einstaka reiti misaðgengilegar.