Saga - 2020, Page 94

sinnum. Gögn eru þekkt um tæplega 200 umsóknir alls. Jafngildir
þetta því að yfirvöld hafi hafnað sjö prósentum umsókna.
Niðurstöður
Á síðustu áratugum nítjándu aldar og fram yfir miðja tuttugustu öld
ruddi athyglisverð nýbreytni sér til rúms meðal íslenskra bænda
sem fól í sér fráhvarf frá hefðum um kirkjulega útför er viðhafðar
höfðu verið hér eins og víðast annars staðar frá öndverðri kristni í
landinu. Í stað jarðsetningar í sameiginlegum kirkjugörðum var nú
sóst eftir heimagreftri. Svo langt voru sumir tilbúnir að ganga að
þeir létu grafa ættmenni sín „utan garðs“, í óvígðri mold og jafnvel
án venjulegrar aðkomu prests upp á von og óvon um að leyfi fengist
síðar fyrir heimagrafreit. Slíkt hafði áður aðeins þótt hæfa þeim sem
fyrirgert höfðu rétti sínum til kristilegrar útfarar. Áður en yfir lauk
urðu heimagrafreitir hér hátt á annað hundrað og þar með lítið eitt
fleiri en til dæmis meðal Norðmanna, mörgum sinnum fjölmennari
þjóðar. Allt frá upphafi gætti andstöðu af þjóðkirkjunnar hálfu gegn
þessari þróun þótt mismunandi væri eftir tímabilum hve langt for-
ystumenn hennar voru tilbúnir að ganga. Afstaða veraldlegra stjórn-
valda var breytilegri en þó ýmist eftirlátssöm eða jákvæð þar til
tekið var fyrir stofnun nýrra grafreita. Ein undantekning var þó á
því en á tímabilinu 1918–1928 gætti mikils aðhalds. Þá og í lokin
hafði stefna sitjandi biskups borið hærri hlut. Vegna þeirra skiptu
skoðana sem komu fram í hinni útbreiddu og oft sterku eftirsókn
bænda eftir heimagreftri og stöðugri og oft ákafri andstöðu kirkj-
unnar, eða að minnsta kosti biskupanna, virðist mega líta svo á að á
tímabilinu hafi staðið yfir átök um útförina. Þrátt fyrir andstöðu
biskupa við heimagröft ber þó ekki að líta á hann sem andstæðu
kirkjulegrar útfarar. Fulltrúum kirkjunnar í héraði, prestum og sóknar -
nefndum, þótti til dæmis stundum ástæða til að ítreka að óskir um
heimagröft stöfuðu ekki af andúð á helgisiðum eða kenningum
kirkjunnar. Þvert á móti ætti guðhrætt fólk oft í hlut. Svo virðist líka
sem sumir kirkjunnar menn í héraði hafi viljað koma meira til móts
við óskir fólks en kirkjustjórninni þótti góðu hófi gegna og þá vegna
sálgæslusjónarmiða. Þeir voru líka í meiri tengslum við þá sem báru
óskirnar fram.
Ýmsir hvatar gátu legið að baki því að fólk sóttist eftir heima-
greftri. Sumir voru praktískir og þá einkum erfiðir líkflutningar
hjalti hugason92