Saga - 2020, Page 95

vegna vegalengda eða torleiðis. Aðrir voru á hinn bóginn tilfinn-
ingalegir eins og sorg og harmur eftirlifandi maka sem helst vildi
hafa gröf ástvinar sem næst sér eða koma til móts við óskir þess
látna um að hvíla heima.
Andstaða kirkjustjórnarinnar kom einkum fram með þrennu
móti. Hún brást einstöku sinnum við embættisverkum presta sem
þóttu hafa gengið of langt í undanlátssemi við sóknarbörn sín og
jafnvel hafa unnið til áminningar. Þá beittu biskupar líka almennu
aðhaldi og upplýsingagjöf til að sporna gegn þróuninni. Oftast létu
biskupar þó álit sitt í ljós í umsögnum um leyfi fyrir heimagrafreit-
um. Þar fundu þeir grafreitunum ýmislegt til foráttu. Sumar mót-
bárurnar voru af félagslegum toga en þeir litu svo á að óskirnar
gætu verið sprottnar af sérgæðingshætti, fordild og sundurgerð sem
kæmi fram í að menn vildu skera sig frá öðrum jafnvel eftir dauð -
ann. Þá gengu biskuparnir út frá „almennum sjónarmiðum“ sem
fólust oftast í að þeir álitu að viðbúið væri að grafreitir legðust í van-
hirðu, til dæmis við eigendaskipti á jörðum, að þeir drægju úr ræktar -
semi við sóknarkirkjugarðana og gætu auk þess orkað tvímælis út
frá heilbrigðissjónarmiðum. Þetta má líta á sem varðstöðu um góða
útfararmenningu. Loks héldu þeir fram „kirkjulegum sjónarmið -
um“ sem fólu í sér að látnir ættu að hvíla saman í grafreit sóknar
sinnar í samræmi við aldagamlar venjur. Þrátt fyrir að biskupar
gætu verið stórorðir í garð grafreitanna og litu jafnvel á fjölgun
þeirra sem faraldur vildu þeir lengst af að gætt væri jafnræðis og
góðra stjórnsýsluhátta. Þá lögðust þeir sjaldnast gegn einstökum
umsóknum þótt þeir létu í ljós neikvæða afstöðu til heimagrafreita
almennt og vildu sporna við fjölgun þeirra. Einnig vildu þeir gæta
vissra sálgæslusjónarmiða sem vissulega gátu komið fram á ólíka
vegu: Að heimila ætti heimagröft vegna ákafra óska syrgjenda en
einnig í að syrgjendum væri fyrir bestu að óskum þeirra væri
hafnað. Í síðara tilvikinu virðist raunar stutt í forsjárhyggju. Framan
af sýndi stjórnarráðið lítið aðhald í veitingu leyfa en tók síðar undir
með biskupunum varðandi hin „almennu sjónarmið“ gegn grafreit-
unum. Stefnubreyting varð svo að nýju í byrjun fjórða áratugar tutt-
ugustu aldar er frjálslyndari stefna var tekin upp sem fylgt var fram
á sjöunda áratuginn er sjónarmið biskups fóru með sigur af hólmi.
Helstu skýringarinnar á hve útbreiddur heimagröftur varð þrátt
fyrir andstöðu kirkjustjórnarinnar og á tímabili einnig veraldlegra
stjórnvalda virðist einkum vera að leita í margháttuðum framförum
á sviði landbúnaðar frá um 1880 sem meðal annars byggði á aukinni
átökin um útförina 93