Saga - 2020, Qupperneq 98

Saga LVIII:2 (2020), bls. 96–120.
brynja björnsdóttir
Minn réttur
mót svo ókristilegum egtamanni
Réttarstaða kvenna vegna ofbeldis í hjónabandi
1800‒1940
Í sögulegu samhengi er stutt síðan að þagnarmúrinn um heimilis ofbeldi
var rofinn. Ofbeldi gegn maka innan veggja heimilisins var falið leyndar -
mál fjölskyldunnar og einkamál viðkomandi hjóna. Það var fyrst á ní -
unda áratug síðustu aldar að opnað var fyrir umræðu um tilvist heim -
ilis ofbeldis í íslensku samfélagi. Árið 2016 var innleitt viðbótarákvæði
í almenn hegningarlög nr. 19/1940 sem tekur sérstaklega á ofbeldi í
nánum samböndum í þeim tilgangi að veita þolendum heimilisofbeldis
aukna réttarvernd. Í þessari grein verður skoðað hvort slíkt ákvæði sé
nýmæli í hegningarlögum hér á landi. Greint er frá málum fjögurra
kvenna — þremur frá nítjándu öld og einu frá tuttugustu öld — sem
bregða ljósi á réttarstöðu þolenda heimilisofbeldis á tímabilinu 1800–
1940. Einnig er kannað hvort íslenskir karlar hafi á einhverju tímaskeiði
haft lagalegan rétt til að beita konur sínar líkamlegri hirtingu.
Árið 1802 skrifaði Steinunn Árnadóttir, búsett að Grjóti í Reykjavík,
bréf til Ólafs Stefánssonar stiftamtmanns þar sem hún greindi frá
ofbeldi sem hún bjó við af hendi manns síns, Jörundar Magnús son ar.
Hún hafði gifst honum hálfu ári áður, þá nýorðin ekkja, og átti að
baki friðsælt hjónaband í 11 ár með fyrri manni sínum. Eftir að hafa
gengið að eiga Jörund hafði hún ekki átt glaðan dag heldur „sífelld
högg og slög, af þessum mínum sídari manni, bædi drukknum sem
ódrukknum“. Hún sé hrædd um líf sitt og vilji að þau hjónin verði
kölluð til sáttanefndar ef mögulega væri hægt að ná sáttum áður en
hún framfylgi sínum rétti „mót svo ókristilegum egtamanni“.1 Bréf
þetta vekur upp ýmsar spurningar um réttarstöðu kvenna fyrr á tíð
vegna misþyrmingar af hendi maka. Kvörtun Steinunnar yfir fram-
ferði eiginmanns hennar var fylgt eftir af hálfu stiftamtmanns sem
1 ÞÍ. (Þjóðskjalasafn Íslands) Skjalasafn stiftamtmanns III/766. Bréf skrifað fyrir
hönd Steinunnar Árnadóttur til Ólafs Stefánssonar stiftamtmanns. Reykjavík 14.
júní 1802.
Brynja Björnsdóttir, brynjabjornsdottir@gmail.com