Saga - 2020, Qupperneq 120

Niðurlag
Þegar komið var fram á fjórða áratug tuttugustu aldar þótti orðið
tímabært að endurskoða gildandi hegningarlöggjöf. Ný hegningar-
lög voru lögfest árið 1940. Með gildistöku almennra hegningarlaga
nr. 19/940 voru fyrrgreind ákvæði er tóku sérstaklega á ofbeldi gegn
maka numin úr gildi og var í þeim efnum verið að fylgja fordæmi
dönsku hegningarlaganna sem gefin voru út árið 1930.85 Árið 2016
var lögfest sérstakt refsiákvæði um ofbeldi í nánum samböndum í
almenn hegningarlög til að bæta réttarstöðu þolenda heimilisofbeld-
is.86 Í réttarsögulegu ljósi er viðbótarákvæðið ekki nýmæli í lögum
heldur fremur endurkoma samsvarandi ákvæðis og finna mátti í
almennum hegningarlögum frá 1869 og fyrirrennara þeirra, Dönsku
og Norsku lögum Kristjáns V. Danakonungs sem samin voru undir
lok sautjándu aldar. Með gildistöku almennra hegningarlaga frá
1869 var numinn úr lögum sá kynbundni greinarmunur sem ein-
kenndi eldri löggjöf hvað varðar refsiverða háttsemi í hjónabandi.
Tilurð ákvæða fyrrgreindra laga er taka á ofbeldi gegn maka endur-
speglar viðhorf löggjafans í samtímanum um að slík háttsemi eigi
ekki að líðast og því gerð að refsiverðu athæfi. Með gildistöku
Dönsku laga Kristjáns V. féll úr gildi lagaákvæði danskra miðalda-
laga sem heimilaði eiginmönnum að beita konur sínar líkamlegri
hirtingu en sambærileg ákvæði var ekki að finna í íslenskum mið -
aldalögum. Nokkur óvissa var á lofti um aldamótin 1800 hvort
ákvæði Norsku hegningarlaga væru gild lög á landinu en það kom
þó ekki í veg fyrir að kæra á hendur eiginmanni vegna ofbeldis í
hjónabandi var tekin til meðferðar og úrskurðar við dómstóla árið
1808. Í því máli og hinum þremur sem hér hafa verið til umfjöllunar
voru dómarar ákveðnir í afstöðu sinni með brotaþolum og ekki
voru reifaðar neins konar vangaveltur um hvort eiginmenn hefðu
rétt á að hirta konur sínar. Ofbeldið sem umræddar konur voru
beittar af hendi eiginmanna sinna var að mati viðkomandi dómara
refsivert athæfi og tilefni til ákæru. Í tveimur tilfellum reyndu kon-
brynja björnsdóttir118
85 Lög nr. 19/1940, Stjórnartíðindi 1939 A, 52–53; Alþingistíðindi 1939 A, bls. 390–
391, B, d. 769–795.
86 Vef. „Löggjafarþing 2015–2016, þingskjal 547 – 401. Mál. Frumvarp til laga um
breytingu á almennum hegningarlögum, nr. 19/1940, með síðari breytingum
(Samningur Evrópuráðsins um forvarnir og baráttu gegn ofbeldi gegn konum
og heimilisofbeldi),“ althingi.is. Alþingi, sótt 23. september 2019.