Saga - 2020, Side 170

skipti er minnst á hann á fremur hlutlausan hátt en að öðru leyti á neikvæð -
an hátt eða í hreinu háði.
Hverjum þeim sem þekkir til íslensks leikhúss er vel ljóst að ráðning
Guðlaugs í embætti þjóðleikhússtjóra var umdeild svo ekki sé fastar að orði
kveðið. Guðlaugur hafði enga menntun í leiklist og aðeins litla reynslu af
viðburðastjórnun. Hann var að margra viti óhæfur til að taka við stöðu þjóð -
leik hússtjóra.
En í bók sem á þó hið minnsta að teljast hálffræðileg verður þreytandi
að lesa sí og æ hversu óhæfur hann var, einkum þegar ekki er getið nægi -
lega traustra heimilda fyrir því viðhorfi. Guðlaugur var fyrsti þjóðleikhús-
stjórinn, hann gegndi embættinu í ein 23 ár og það er erfitt að taka því að
hann hafi aldrei gert þeim leikurum sem frá segir eitthvað gott. Að hann eigi
sér hvergi málsbætur. Hér hefði verið ágætt ef stuðst hefði verið við meira
en eingöngu einkaheimildir á borð við dagbækur eða það sem fram kemur
í einkaviðtölum. Frásagnirnar af einkum þeim Indriða, Haraldi og Lárusi
gefa ekki einasta í skyn að starfsmannahald í Þjóðleikhúsinu hafi í tíð Guð -
laugs verið í molum heldur að beinlínis hafi ráðið ferðinni annarleg eða
ófagmannleg sjónarmið þegar hann útdeildi verkefnum til leikstjóra og
hafði afskipti af skipan í hlutverk. Hér er full ástæða að velta upp þeirri
spurningu hvort fundargerðir Þjóðleikhúsráðs gætu veitt ítarlegri þekkingu
um valdatíð Guðlaugs og áhrif hans á þá leikara sem undir hans stjórn
unnu. Eða einhverjar aðrar heimildir?
Þá fer óneitanlega illa á því þegar Jón Viðar agnúast út í Þorvald Krist -
ins son, ævisöguritara Lárusar Pálssonar, en víða er vitnað til þeirrar ævi-
sögu. Samkvæmt nafnaskrá er minnst á Þorvald í 16 skipti og þegar kemur
að kafla Lárusar í bók Jóns Viðars fer hann býsna hörðum orðum um Þor -
vald og verk hans. Þorvaldur tók að sér að rita ævisögu Lárusar að frum -
kvæði og ósk dóttur hans og vegna þess að hann fékk aðgang að einkabréfa-
safni Lárusar. Á þeim heimildum byggir Þorvaldur í aðalatriðum sína bók
og gerir grein fyrir nálgun sinni í eftirmála. Einhverra hluta vegna virðist
það fara í taugarnar á Jóni Viðari að Þorvaldur sé ekki leikhúsfræðingur og
skrifi ekki bók um Lárus sem slíkur, rétt eins og takmarkanir gildi um það
hver skrifar hvað og hvernig um hvern. Auk þess hefur Jón Viðar áður
fjallað um ævisögu Lárusar eftir Þorvald í tvígang, fyrst í DV 2008, síðan í
Andvara 2009 og í bæði skiptin viðrað svipuð viðhorf í garð Þorvaldar. Bók
Þorvaldar um Lárus er ein af þeim heimildum sem Jón Viðar hefur aðgang
að og ástæðulaust að hafa á því skoðun að Þorvaldur sé rangmenntaður.
Myndefni í bók af þessu tagi getur gegnt mikilvægu hlutverki; þegar
best er styður það við þá frásögn sem megintextinn miðlar. Hér hefur mynd-
efninu verið fengið í hendur það fremur veigalitla (og hefðbundna) hlutverk
að vera meira til skrauts en skýringa. Það má vera að því ráði skortur á
myndefni enda var ljósmyndalistin, rétt eins og aðrar listgreinar, í mótun á
þeim tíma sem bókin tekur fyrir og örugglega ekkert áhlaupaverk að skapa
ritdómar168