Saga - 2020, Síða 174

sóknir sínar. Það vill svo skemmtilega til að þau eru alveg ósammála en
þann skugga ber þó á að Sveinbjörn þekkir ekki til rannsókna Auðar og því
kemur ekki fram hvaða mótrök hann gæti haft gegn hugmyndum hennar.
Lítið er að græða á Helga Þorlákssyni í þessu efni en hann afgreiðir kenn -
ingu Auðar um að Melabókartexti sé styttur svona: „Ég efast mjög um þetta,
eins og Auður þekkir“ (317). Við hin, sem þekkjum það ekki, erum engu
nær. Mig grunar að þetta séu merki um rökþrot hjá þessum herramönnum
og ekki bara það heldur hreinlega gjaldþrot þessa viðfangsefnis. Úr því að
enginn treystir sér til að hrekja tilgátur Auðar þá er ekki hægt að draga aðra
ályktun en að þær séu að minnsta kosti jafnlíklegar og hinar sem þeim er
stillt upp á móti: að það sé jafnlíklegt að Haukur hafi sitt umframefni úr
Styrmisbók eins og hann hafi samið það sjálfur, og að það sé jafnlíklegt að
Melabók sé stytt eins og að hún geymi eldri gerð landnámabókartexta en
Sturlubók. Kannski verðum við bara að horfast í augu við að lengra verður
ekki komist, að heimildir okkar eru of fáar og brotakenndar til að geta sagt
okkur með neinni vissu það sem við vildum helst vita: hvernig Frum-Land -
náma leit út. Ef þetta er svona þá falla spilaborgir eins og þær sem Svein -
björn Rafnsson og Torfi Tulinius reisa. Það kom mér á óvart hvað Sveinbjörn
er viss í sinni sök um hvernig verk Landnámabók Ara og Kolskeggs hafi
verið. Hann telur sig vita nógu mikið um hana til að geta haldið því fram að
hún hafi verið „fals“ og að henni hafi íslenskir höfðingjar teflt fram sem
andsvari við ásælni Noregskonunga. Þessi óvænta innsýn inn í samband
yfirstétta Íslands og Noregs í upphafi tólftu aldar er í stíl við að Sveinbjörn
talar hiklaust um „hið forna íslenska lýðveldi“.
Torfi stingur upp á þeirri ágætu hugmynd að úr því að Styrmir hinn
fróði, sem Haukur segir að hafi skrifað eina Landnámugerð, hafi endað ævi
sína sem príór í Viðey, þá hafi hann getað setið við skriftirnar þar (en ekki
til dæmis í Reykholti hjá Snorra þar sem hann bjó áður) og fengið þá hug-
mynd að láta bókina byrja á landnámi Ingólfs, en ekki við mörk Austfirð -
inga- og Sunnlendingafjórðungs eins og Melabók, vegna þess að hann vildi
draga fram mikilvægi landshlutans þar sem hið nýstofnaða klaustur var.
Þetta getur vel verið rétt — og þá varpað ljósi á ýmislegt — en vandinn er
auðvitað að þetta getur mjög vel ekki verið rétt og það er engin leið að skera
úr um hvort er. Þetta er klassísk aðferð og mætti jafnvel kalla hana kenni-
mark þeirra íslensku fræða sem fjalla um tengsl fornrita við hvert annað og
samtíma sinn. Rökfræðinni í þessu mætti lýsa svona: Ef ég gef mér tilteknar
forsendur og að því gefnu að eitt sé svona og annað hinsegin þá er hægt að
draga þá ályktun að mögulega sé málið einhvern veginn þannig eins og mig
grunar að það sé. Ef hugdettan er snjöll, eins og hún er hjá Torfa, þá vonar
hinn snjalli fræðimaður að hún geti lifað á snilldinni, að aðrir taki hana upp
og geti jafnvel fundið fleiri rök fyrir henni. Þær sem komast á flot geta síðan
lifað lengi á því að mjög oft er hægt að finna ýmislegt sem gengur ekki í ber-
högg við þær og þá finnst fólki eins og það sé stuðningur við hugdetturnar.
ritdómar172