Úrval - 01.11.1966, Blaðsíða 55

SJÓNBRAGÐALISTIN OG AUGAÐ
53
og er þá hægt að taka þennan geisla
upp á kvikmyndafilmu eða því um
líkt. Jafnvel þegar tilraunarmaður-
inn heldur sjálfur að hann horfi
fast á sama blettinn, sýnir það sig
að augað færist smám saman úr
brennidepilsstöðu, og það heldur á
tvo vegu en einn: önnur hreyfingin
er hæg og reglubundin, hin er snögg-
ir, misjafnir rykkir. Þessar hreyf-
ingar eru reyndar nauðsynlegur
þáttur í sjónskynjuninni. Ef sjón-
inni væri beint tilbrigðalaust að
kyrrum hlut, mundi mynd hans á
nethimnunni fljótlega mást. Ef sýn
á að haldast óbreytt verður hún að
vera á sífelldri hreyfingu á net-
himnunni.
Þegar maður horfir á mynd, þá
rennir hann augunum óafvitandi frá
einu til annars unz hann fer að
tengja myndina saman í heild, en
það er ekki svo að hann taki við
öllu í einu. Við hvern rykk og til-
færslu augans kemur dálítill hluti
myndarinnar á næmasta blett net-
himnunnar (gula blettinn), þar sem
hinar ljósnæmu frumur nethimnunn-
ar eru þéttari en annarsstaðar, en
þar er sjónin skarpari en þar sem
þær standa strjálla. Þegar hand-
leggur manns er útréttur svarar
þumalfingursnöglin nokkurnveginn
til næma blettsins, og sýnir það hve
lítið svæði það er sem augað sér
glöggt í einu. Það eru líka rykkir
augans sem gera okkur unnt að
skynja lagið á beinum strikum og
útlínum. Þegar auganu er rennt eft-
ir beinni línu, koma partar hennar
fram á sömu ljósnæmu frumunum í
auganu, en þegar hún brotnar eða
breytir um stefnu verða aðrar frum-
ur fyrir áhrifum.
Enda þótt eftirskynjun geti, þeg-
ar sérstaklega stendur á, haldizt
klukkutímum saman, er það venju-
legast ekki nema nokkrar sekúndur,
en vegna augnarykkjanna koma
fram greinilegar myndir á nethimn-
unni. En hefði augað þess í stað
hreyfzt hægt og leitandi, þá hefði
aðeins komið fram þokumynd — og
myndin nr. 1 hefði ekki sýnzt fara
að snúast, eins og skoðandanum —
yður sjálfum! — sýnist nú. Lítið á
miðdepill myndarinnar og sjáið
hvernig það er eins og pílárar á
hjóli fari að snúast um hann. Þetta
er af því að sjónmyndirnar og eft-
irskynjanirnar standast ekki á, og
að okkur sýnast hlutar úr hringn-
um, sem ganga á misvíxl, tengjast
í geisla sem ganga út frá miðju.
Eftir því sem hinir sérfróðu segja,
hafa skynfæri okkar og það tauga-
kerfi sem á að vinna úr þeirri til-
hneigingu til að einfalda skynáhrif-
in á og raða niður á sérstakan hátt,
og þó að við reynum vitandi
vits að vinna á móti þessu,
þá gætti þess engu að síður. Reynið
sjálfir með myndinni af pílárunum,
sem sýnast snúast, án þess að þeir
séu nokkrir til. Þessi mynd og aðr-
ar hér eru teknar úr því safni sjón-
bragðamynda, sem sýndar voru í
Nútímalistarsafninu í New York í
fyrra.
Alþekkt er hið svonefnda „litför-
ótta“-mynztur, en það kemur í Ijós
m.a. ef þéttstrikað er á gler eða
gagnsætt plast, og mynda þá strikin
og skuggar þeirra á undirlaginu
þessi sérstöku mynztur. Þetta „lit-